Ademais do traballo habitual que facemos dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares, de maneira altruísta damos charlas, facemos rutas, colaboramos con outras entidades, institucións, asociacións, centros de ensino, etc.
> Na V Cata do viño da casa de Valgos
> III Xornadas de Arqueoloxía e Historia dos Ancares
> En O Mosteiro (Cervantes) estivo o desaparecido cenobio de San Salvador de Cancelada
> Presentación do libro Ancares en Outono
Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares participamos cunha charla arredor da historia das feiras de Becerreá e da comarca dos Ancares, achegando diversa documentación como complemento da intervención (algunha verdadeiras xoais documentais facilitadas por Hugo Pardo Vivero e Ruth Hidalgo), e varias historias, lendas e tradicións que se desenvolveron ao seu redor.
Organizado polo Parque de Arte Rupestre de Campo Lameiro, o día 5 de setembro de 2020 celebrouse a I xornada de "Cazadores de petróglifos". Os do Colectivo Patrimonio dos Ancares participamos coa ponencia "Os petróglifos na parte oriental da provincia de Lugo" onde tamén demos a coñecer a distribución das gravuras rupestres na provincia de Lugo. Unha honra compartir xornada con xente tan comprometida co Patrimonio e co País.
RUTA DOS TRES CASTELOS
O castelo de Balboa, localidade do Bierzo, data do século XIV, se ben se cre que se edificou sobre outro anterior construído sobre un primitivo castro. As primeiras referencias documentais datan do século XIV, cando pertenceu a García Rodríguez de Valcarce. No século XV pasa aos condes de Lemos, e no XVI aos marqueses de Vilafranca quen o venderon aos Reis Católicos que o incorporaron á coroa de León. Foi atacado polos Irmandiños na guerra que tivo lugar entre o 1467 e o 1469. De propiedade municipal, a Torre da Homenaxe foi recontruída recentemente.
O castelo de Sarracín, en Veiga de Valcarce (O Bierzo) data do século XIV, se ben, como no caso do de Balboa, crese que se levantou sobre outro máis antigo arrasado no ano 714 polo árabe Muza, logo reconstruído polo conde Gatón. No Codex Calixtinus, do século XII, cítase como Castrum Sarracenicum. No ano 1486 figuran como propietarios os condes de Vilafranca. Asociado á orde monástico-militar do Temple. De propiedade municipal, non hai moito varias das súas estruturas foron consolidadas e reconstruídas.
POR CERVANTES CON ROXÍN ROXAL
O día 22 de outubro de 2016, máis de 60 persoas da Asociación Roxín Roxal, da comarca de Betanzos, e do Colectivo Patrimonio dos Ancares achegámonos ata a Campa do Barreiro, no concello de Cervantes, situada a 1.100 metros de altitude, onde visitamos os primeiros petroglifos descubertos na comarca ancaresa, a lendaria Fonte dos Namorados e outro patrimonio etnográfico relacionado con antigas formas de vida dos seus habitantes.
Esta andaina forma parte dos “Roteiros de outono” que baixo a denominación de “Escrito na pedra” permitiron coñecer as gravuras rupestres da Idade do Bronce de Vilarmaior, Oia e esta última da Campa do Barreiro.
O día 10 de marzo de 2015 tivemos a honra de acompañar a Antonio Reigosa e á ilustradora Noemí López á presentación, na librería Trama de Lugo, do seu libro Galicia Encantada. O país das mil e unha fantasías. De entre as historias e lendas seleccionadas por Reigosa, elixiu unha recollida polo noso colectivo no concello de Cervantes: A Fonte de María de González.
DE FORNADA EN TORÉS
O día 24 de abril asistimos a unha fornada na casa de Eladio, en Torés (As Nogais). A expericencia foi fermosa. Aínda que debemos de recoñecer que tampouco lle fixemos noxos cando nos sentamos á mesa para dar conta das saborosas viandas: empanada, costela e pan recén cocido adobado con zuce e aceite.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
O día 25 de maio de 2014 celebrouse a IX Feira da empanada das Nogais. O Concello, por medio do seu alcalde, tivo a deferencia de invitarme a ler o pregón, lea na que me meteron mais que lle agradecín por elixirme para pregoar un evento que ano tras ano está a consolidarse como un referente dentro das celebracións lúdico-gastronómicas de Galiza.
> Andaina polo patrimonio de Cervantes e Becerreá
> Eólica, Así Non
> Presentación dun traballo sobre a Vía Romana XIX en Cervantes
> II Xornadas de Arqueoloxía e Historia dos Ancares
> Na comarca dos Ancares tamén hai románico
> Colaboramos con Rente ao Couce na recuperación da Romaría do San Lourenzo (Becerreá)
> Colaboramos con Rente ao Couce na recuperación da Romaría do San Lourenzo (Becerreá)
> Novo libro do noso colectivo
> Rutas pola Vía Romana XIX
> Mesa sobre o impacto dos parques eólicos no patrimonio
> Inauguramos o Roteiro Fuco Gómez
> Sinalización de bens patrimoniais na comarca dos Ancares
> Recuperación da Feira do 12 en Becerreá
> Xornada en Campo Lameiro (Pontevedra)
> Pola Vía de Künig no Día do Patrimonio Mundial
> Ruta dos tres castelos
> Por Cervantes con Roxín Roxal
> Conseguímolo: O castro de Santa María xa é BIC
> Ruta pola Vía de Künig e concerto de música medieval na igrexa de Penamaior
> I Feira medieval no castelo de Doiras (Cervantes)
> En bici pola Vía Romana XIX
> VII Festa da Involución Educativa
> I Xornadas de Arqueoloxía e Historia de Ancares
> Día do Libro 2019
> Rutas de historia por Becerreá
> Día do Patrimonio Mundial
> Roteiro e concerto no Incio
> Na I Festa da Conquista en Balboa (O Bierzo)
> Entrevista en Lugo Xornal
> VI Festa da Involución Educativa 2018
> V Premio do IES de Becerreá
> Mesa polos Camiños de Santiago
> A Vía de Künig no Pleno da Deputación de Lugo
> Charlas sobre a Vía de Künig
> Andainas pola Vía de Künig
> Premio de Investigación do Concello de Cervantes
> Unha publicación do noso colectivo
> Crónica negra dos Ancares I: Baralla e Becerreá
> Na V Festa da Involución Educativa
> VI Encontros en Cervantes
> Xornadas da Sociedade Galega de Pastos e Forraxes
> Coa asociación Teenses pola Igualdade
> Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses
> Con Roxín Roxal pola Campa do Barreiro
> A destrución do patrimonio en V Televisión
> Celebración do San Cidre en Becerreá
> A Festa das Ánimas do Purgatorio
> Entrevista en V Televisión: Ancares, patrimonio en perigo
> Día do Libro 2015 en Cervantes
> A festa das Ánimas de Ouselle
> Agradecemento a Antonio Reigosa e a Helena Villar Janeiro
> De fornada en Torés
> Na II festa de involución educativa (no castro de Santa María do Castro, en Cervantes)
> Pregón da IX Feira da Empanada das Nogais
> Museo para Becerreá
> CEIP "San Xoán" de Becerreá
> Charla no CPI "Daniel Monje" de Navia de Suarna
> Viaxe emocional á Porta dos Ancares
> Roteiro por Becerreá
> A comarca dos Ancares no Anuario Fol de Veleno
> Pola Vía de Künig no Día do Patrimonio Mundial
> Ruta dos tres castelos
> Por Cervantes con Roxín Roxal
> Conseguímolo: O castro de Santa María xa é BIC
> Ruta pola Vía de Künig e concerto de música medieval na igrexa de Penamaior
> I Feira medieval no castelo de Doiras (Cervantes)
> En bici pola Vía Romana XIX
> VII Festa da Involución Educativa
> I Xornadas de Arqueoloxía e Historia de Ancares
> Día do Libro 2019
> Rutas de historia por Becerreá
> Día do Patrimonio Mundial
> Roteiro e concerto no Incio
> Na I Festa da Conquista en Balboa (O Bierzo)
> Entrevista en Lugo Xornal
> VI Festa da Involución Educativa 2018
> V Premio do IES de Becerreá
> Mesa polos Camiños de Santiago
> A Vía de Künig no Pleno da Deputación de Lugo
> Charlas sobre a Vía de Künig
> Andainas pola Vía de Künig
> Premio de Investigación do Concello de Cervantes
> Unha publicación do noso colectivo
> Crónica negra dos Ancares I: Baralla e Becerreá
> Na V Festa da Involución Educativa
> VI Encontros en Cervantes
> Xornadas da Sociedade Galega de Pastos e Forraxes
> Coa asociación Teenses pola Igualdade
> Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses
> Con Roxín Roxal pola Campa do Barreiro
> A destrución do patrimonio en V Televisión
> Celebración do San Cidre en Becerreá
> A Festa das Ánimas do Purgatorio
> Entrevista en V Televisión: Ancares, patrimonio en perigo
> Día do Libro 2015 en Cervantes
> A festa das Ánimas de Ouselle
> Agradecemento a Antonio Reigosa e a Helena Villar Janeiro
> De fornada en Torés
> Na II festa de involución educativa (no castro de Santa María do Castro, en Cervantes)
> Pregón da IX Feira da Empanada das Nogais
> Museo para Becerreá
> CEIP "San Xoán" de Becerreá
> Charla no CPI "Daniel Monje" de Navia de Suarna
> Viaxe emocional á Porta dos Ancares
> Roteiro por Becerreá
> A comarca dos Ancares no Anuario Fol de Veleno
NA V CATA DO VIÑO DA CASA DE VALGOS
Organizada pola Asociación Veciñal San Felipe de Valgos, o sábado 29 de abril de 2023 celebrouse a "V cata do viño da casa de Valgos". Nesta edición, o invitado para dar o pregón foi o compañeiro Xabier Moure quen, botando man da documentación arqueolóxica e escrita, realizou unha andaina pola historia deste dinámico pobo do concello de Cervantes, dende a prehistoria ata época moderna, sen esquecer a tradición vitivinícola que tivo en tempos non moi lonxanos e que os veciños, nun traballo que só merece eloxios, tentan recuperar. Vaia dende do noso colectivo o agradecemento aos organizadores e ás numerosas persoas asistentes. Iniciativas coma esta son as que precisa a comarca dos Ancaraes para dinamizar a economía, piar fundamental para revertir a grave perda de poboación.
III XORNADAS DE ARQUEOLOXÍA E HISTORIA DOS ANCARES
Organizadas polo Colectivo Patrimonio dos Ancares e a Anpa do CPI de Cervantes, coa colaboración do Concello de Valboa (O Bierzo) e o GDR Ancares, os días 15 e 16 de abril de 2023 celebramos as III Xornadas de Arqueoloxía e Historia dos Ancares. Nesta edición dedicamos o primeiro día ao Románico, con visitas ás igrexas de Penamaior (Becerreá), Santo André das Nogais, e Vilapún e Cereixedo (Cervantes). A xornada rematou en Santiago de Cereixedo coa magnífica intervención do Grupo de Música Antiga 1500.
Ao día seguinte, dentro do que no seu momento bautizamos como "Ruta dos tres castelos", realizamos unha andaina entre as fortalezas de Veiga de Valcarce e Valboa. O primeiro ano fixémola entre os castelos de Doiras e Valboa, e o segundo entre Valboa e Sarracín (Veiga de Valcarce). Nesta ocasión comezamos a recorrelas en sentido inverso.
Vaia dende eiquí o noso agradecemento a todas a persoas que nos acompañaron quen, coas súas intervencións, nos axudaron a comprender un pouco máis o marabilloso, pero lamentablemente abandonado, románico da comarca.
NA COMARCA DOS ANCARES TAMÉN HAI ROMÁNICO!
EN O MOSTEIRO (CERVANTES) ESTIVO O DESAPARECIDO CENOBIO DE SAN SALVADOR DE CANCELADA
O día 18 de marzo de 2023 estivemos na igrexa de San Xoán do Mosteiro, no concello de Cervantes. O profe de Historia do IES de Becerreá, Ignacio Cabarcos, demostrou documentalmente, despois dunha longa investigación, que eiquí estivo o desaparecido mosteiro de San Salvador de Cancelada que xa estaba en funcionamento no século X. A igrexa actual substituíu a outra anterior como nolo demostran algúns restos que apareceron cando o seu arranxo. “A importancia medieval deste territorio, situado entre Pontes de Gatín e O Comeal, sería consecuencia do paso da vía romana XIX, que perviviría como unha vía principal de entrada a Galicia durante a Idade Media, un feito ata o de agora esquecido pola historiografía”. Para saber máis aí deixamos a ligazón a este completo artigo de Fernanda Follana Neira en “La Voz de Galicia”.
PRESENTACIÓN DO LIBRO "ANCARES EN OUTONO"
Nos meses de novembro e decembro de 2022, presentouse o libro Ancares en Outono,
unha iniciativa da asociación veciñal Irmandade Naviega de Navia de
Suarna, onde autores e autoras participaron cos seus textos e
fotografías dedicados aos concellos da Reserva da Biosfera dos Ancares
Lucenses de Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna. O libro foi
subvencionado pola Deputación Provincial de Lugo. Dende o Colectivo
Patrimonio dos Ancares agradecemos se nos invitara a participar con
varias achegas das persoas que o integramos. Parabéns a Irmandade
Naviega.
ANDAINA POLO PATRIMONIO DE CERVANTES E BECERREÁ
O 23 de xaneiro de 2022, dentro das actividades de "As nosas sagradas montañas" organizadas pola asociación ecoloxista ADEGA, o Colectivo Patrimonio dos Ancares guiamos a máis de medio cento de persoas polas mámoas da necrópole do Alto do Oural e Pena dos Mouros e o castro de Santa María do Castro, en Cervantes, e polas mámoas da Serra de San Pedro, en Becerreá. Nesta última zona, protexida, integrantes da asociación Rente ao Couce informaron sobre o proxecto de instalación de varios muíños de vento cuxo impacto vai ser letal, tanto para o patrimonio arqueolóxico como natural, así como a incidencia negativa para a economía do concello de Becerreá.
EÓLICA, ASÍ NON
O día 11 de decembro de 2021, a xente do noso colectivo participamos en Becerreá na concentración pola defensa da montaña, contra o asoballamento das empresas especuladoras da enerxía que ademais contan coa connivencia das administracións públicas. Renovables si, pero non así. Tamén presentamos alegacións contra a instalación dos distintos parques da comarca dos Ancares e concellos limítrofes.
PRESENTACIÓN DUN TRABALLO SOBRE A VÍA ROMANA XIX EN CERVANTES
O día 10 de decembro de 2021, Ignacio Cabarcos Fernández, Fernanda Follana Neira e Ramón Gutiérrez López, profesores do CEIP de Becerreá, presentaron en San Román de Cervantes un seu artigo, incluído no número 63 de Lucensia, titulado A Vía Romana XIX polos Ancares: O Comeal-Pontes de Gatín. O noso agradecemento por recoller parte das nosas descubertas.
II XORNADAS DE ARQUEOLOXÍA E HISTORIA DOS ANCARES
Os días 9 e 10 de outubro de 2021 celebramos as II XORNADAS DE ARQUEOLOXÍA E HISTORIA DOS ANCARES, dedicadas nesta edición ás "Fortalezas medievais nos Ancares", organizadas pola Anpa do CPI de Cervantes, Colectivo Patrimonio dos Ancares e a Asociación Irmandade Naviega, coa colaboración do Concello de Navia de Suarna, Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses, Deputación Provincial de Lugo e a Asociación de Mulleres Rurais Ledicia.
O sábado, día 9, foi no Concello de Navia de Suarna. Pola mañá houbo varias ponencias a cargo do Colectivo Patrimonio dos Ancares, "Os outros castelos. Outras historias", do profesor e historiador Pegerto Saavedra, "As pegadas da Casa de Altamira na vila e no concello de Navia", e do escritor Toño Núñez, "Pasado e presente dun castelo cheo de futuro". Pola tarde, despois de xantar, visita ao patrimonio medieval da Proba de Navia, e teatro presentado por Isabel Risco, "Bravas, a nosa historia, con saias e a rachar".
O domingo 10 realizamos a "2ª ruta dos tres castelos", organizada pola Anpa do CPI de Cervantes, Patrimonio dos Ancares e o Concello de Valboa. No ano 2019 fixemos a andaina entre os castelos de Doiras (Cervantes) e Valboa (O Bierzo). Este ano foi entre o de Valboa e Veiga de Valcarce, cunhas cen persoas que participaron na ruta. Pola tarde, na Casa de las Gentes de Valboa, houbo charlas sobre as fortalezas de Valboa e Sarracín. O catedrático José Ignacio González Ramos disertou sobre a "Historia medieval del Bierzo y oeste de Valboa", e o arquitecto encargado das obras de rehabilitación destas dúas fortalezas, Fidel Ramón Pérez, falou "Sobre el orígen de los castillos de Balboa y Sarracín".
NA COMARCA DOS ANCARES TAMÉN HAI ROMÁNICO
Baixo o lema NA COMARCA DOS ANCARES TAMÉN HAI ROMÁNICO, dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares programamos no verán de 2021 unha serie de visitas guiadas, e coma sempre gratuítas, polas descoñecidas e pouco valoradas igrexas románicas da montaña. Aínda que contamos con algúns exemplos cuxa arquitectura e decoración nada teñen que envexar a outras partes de Galicia, na maioría dos casos predomina a sinxeleza o que non resta importancia a estas construcións realizadas por canteiros e artistas da zona qie, con escados recursos, legáronnos auténticas obras de arte.
BARALLA: Igrexas de San Martiño de Berselos, Santiago de Covas e San Miguel de Neira de Rei, e sepulturas medievais de Sanamede.
BECERREÁ: Igrexas de San Cosme de Ouselle e mosteiral de Santa María de Penamaior, e capela do San Lourenzo.
CERVANTES: Igrexas de Santa María do Castro (co castro incluído), mosteiral de Santa María de Dorna e San Román de Cervantes.
NAVIA DE SUARNA: Igrexas de San Miguel de Barcia, San Salvador de Mosteiro e tumbas medievais e inscricións inéditas que daremos a coñecer o día da visita.
AS NOGAIS: Igrexas de Santiago de Doncos, Santo André e San Xoán de Torés, e dobre sepulcro antropoide inédito que daremos a coñecer o día da visita.
PEDRAFITA DO CEBREIRO: Igrexas de Santa María a Real do Cebreiro, San Xoán do Hospital e Santo Estevo de Liñares.
COLABORAMOS CON RENTE AO COUCE NA RECUPERACIÓN DA ROMARÍA DO SAN LOURENZO (BECERREÁ)
NOVO LIBRO DO NOSO COLECTIVO
Editado pola Deputación Provincial de Lugo, con prólogo do seu presidente, no mes de xuño de 2021 saíu do prelo o libro "Pedras con lenda" escrito polos integrantes do Colectivo Patrimonio dos Ancares Pilar Carpente Leira, José Ángel Fernández Revaldería e Xabier Moure.
Para facer este libro identificamos 1.250 lugares da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses, formada polos concellos de Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna, que os nosos antepasados bautizaron cun nome. Para elo consultamos distinta documentación, dende a máis antiga, procedente do mosteiro de Penamaior (Becerreá), do desaparecido mosteiro de San Salvador de Cancelada (Cervantes) e da Casa de Altamira (Navia de Suarna), pasando por preitos, compras, ventas, os Interrogatorios do Catastro de Ensenada de mediados do século XVIII, a cartografía antiga e actual e, sobre todo, a transmisión oral. No traballo citamos máis de 500, e relacionadas con historias, ritos e tradicións, sempre coas pedras como centro dos relatos, máis de 300. En total revisamos máis de 1.200 documentos que, ademais das pedras, achegáronnos outra información de interese. Tamén se insiren varias fotografías.
O motivo que nos levou a facer este libro é o de tentar preservar e recuperar esta enorme riqueza toponímica arredor das pedras e as historias, lendas, ritos e tradicións que ao longo dos séculos se foron tecendo ao seu redor. Porque para os galegos en xeral, e dos Ancares en particular, as pedras son algo máis ca un mineral: Falan e agochan secretos e misterios. Non é unha esaxeración afirmar que con cada persoa que morre ou abandona o campo, coa apertura dunha nova estrada, pista ou cortalumes, coas plantacións indiscriminadas de árbores alóctonas ou coa galopante despoboación desaparece unha parte da nosa historia. De feito, dos 500 nomes que achegamos no libro, ao menos do 25 por cento xa non queda memoria entre a xente. De todas e todos depende que esa riqueza non queda relegada ao esquecemento.
Durante o mes de xullo de 2021 fixemos a presentación nos tres concellos obxecto do traballo. O día 3 na Casa da Cultura de Becerreá, o 10 na Casa da Cultura de Cervantes, e o 17 na Casa do Concello de Navia de Suarna. Ás persoas asistentes agasallámolas cun exemplar.
RUTAS POLA VÍA ROMANA XIX
Despois do parón imposto pola pandemia, retomamos as andainas para recuperar a Vía XIX que comunicaba as capitais dos conventos xurídicos de época romana de Asturica Augusta (Astorga) e Lucus Augusti (Lugo). O 19 de xuño de 2021 realizaremos o tramo entre Doiras (Cervantes) e As Pontes de Gatín (Becerreá), cun percorrido de 18 quilómetros e unha dificultade media a baixa. En edicións anteriores xa realizamos os tramos entre A Braña (O Bierzo) e O Comeal (Cervantes), e entre O Comeal e Doiras.
Estas actividades están encadradas dentro do que denominamos como "Movémonos pola Vía Romana XIX" que en varias etapas entre os meses de xuño e setembro percorreremos polos concellos de Cervantes, Becerreá, Baralla, Castroverde, O Corgo e Lugo.
As
andainas están organizadas pola Anpa do CPI de Cervantes, Amigos do
Patrimonio de Castroverde, Arumes do Corgo e Patrimonio dos Ancares.
Neste tramo colaboran a Deputación Provincial de Lugo, Concello de
Becerreá, Concello de Cervantes, CDR Ancares, Reserva da Biosfera dos
Ancares Lucenses e Rente ao Couce.
MESA SOBRE O IMPACTO DOS PARQUES EÓLICOS NO PATRIMONIO
O 5 de maio de 2021 participamos nun dos ciclos de mesas redondas organizadas por ADEGA para amosar a nosa postura diante dos proxectos eólicos e o seu impacto sobre o patrimonio arqueolóxico na comarca dos Ancares e noutras zonas da provincia de Lugo.
INAUGURAMOS O ROTEIRO FUCO GÓMEZ
O 27 de decembro de 2020, a Asociación Rente ao Couce e o Colectivo Patrimonio dos Ancares homenaxeamos, no 125 aniversario do seu nacemento, a Fuco Gómez (9-7-1895/9-1-1972). Ás 11 da mañá, máis de 50 persoas inauguramos o "Roteiro Fuco Gómez" entre a igrexa de Ouselle e Montaña da Agra, un roteiro circular que pasa polas inmediacións de tres castros, un tramo da Vía Romana XIX, unhs igrexa de orixe románico, unha capela, unha paisaxe impresionante... A homenaxe deste
ano non vai quedar nun feito puntual, dende Rente ao Couce e Patrimonio
dos Ancares continuaremos a traballar para que se recoñeza a unha figura que, máis alá do seu ideario político, levou o nome de Becerreá e de Galicia alén mar, impulsando varias iniciativas culturais. A liberdade de Galicia e a paz entre os pobos sempre está presente: "Aprobación e posta en práctica dunha lexislación... que fomente o progreso, fixando salarios, utilidades e horas de traballo", e da equiparación "dos dereitos civís, políticos, económicos e sociais das mulleres aos dos homes".
Ata o presente, o único que lembraba a Fuco en Becerreá é un monolito que un grupo de persoas colocaron xunto a igrexa de orixe románica de Ouselle no ano 2007. Daquelas, o Concello de Becerreá non autorizou que se lle puxese o seu nome a unha rúa "por tratarse dunha persoa descoñecida".
SINALIZACIÓN DE BENS PATRIMONIAIS NA COMARCA DOS ANCARES
Faise realidade a proposta que dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares fixemos ao órgano rector da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses para sinalizar, nunha primeira fase, varios bens patrimoniais dos concellos de Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna. A principios do 2021 colocáronse paneis informativos nas pontes de Cruzul e Gatín (Becerreá), mámoas da Pena dos Mouros e Oural e petroglifos da Campa do Barreiro (Cervantes), dolmen de Ferreirúas e castro do Teso do Castro ou de Pin (Navia de Suarna). Tamén se colocaron sinais de dirección e indicativas, principalmente cara o castro de Santa María do Castro, en Cervantes, as colocadas hai anos xa non se lían. En todos os xacementos realizaranse periodicamente labores de limpeza. Para o vindeiro ano xa temos confeccionada a proposta para outros tantos bens.
RECUPERACIÓN DA FEIRA DO 12 EN BECERREÁ
Organizado
pola asociación Rente ao Couce, coa colaboración do Concello de
Becerreá, o 12 de decembro de 2020 celebráronse unha serie de
actividades pola recuperación da Feira do 12, cuxa última edición foi no
ano 1962. Dende as 10 da mañá, máis de trinta postos de artesáns
expuxeron os seus produtos. Ás 12, na Casa da Cultura, houbo charlas do
Sindicato Labrego Galego (SLG) e do Colectivo Patrimonio dos Ancares,
rematando coa entrega do II Foucín de Honra de Rente ao Couce a Laura
Pardeiro, creadora do blog Leiras e Marcos. Davide Salvado puxo a
música.
Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares participamos cunha charla arredor da historia das feiras de Becerreá e da comarca dos Ancares, achegando diversa documentación como complemento da intervención (algunha verdadeiras xoais documentais facilitadas por Hugo Pardo Vivero e Ruth Hidalgo), e varias historias, lendas e tradicións que se desenvolveron ao seu redor.
O éxito, a pesares das limitacións impostas pola pandemia, foi total. E non será a última.
XORNADA EN CAMPO LAMEIRO (PONTEVEDRA)
Organizado polo Parque de Arte Rupestre de Campo Lameiro, o día 5 de setembro de 2020 celebrouse a I xornada de "Cazadores de petróglifos". Os do Colectivo Patrimonio dos Ancares participamos coa ponencia "Os petróglifos na parte oriental da provincia de Lugo" onde tamén demos a coñecer a distribución das gravuras rupestres na provincia de Lugo. Unha honra compartir xornada con xente tan comprometida co Patrimonio e co País.
POLA VÍA DE KÜNIG NO DÍA DO PATRIMONIO MUNDIAL
Con motivo da celebración, o 16 de novembro, do Día do Patrimonio Mundial, dende Patrimonio dos Ancares
organizamos unha serie de visitas a distintos lugares da Vía de Künig
citados na solicitude para o seu recoñecemento que hai tres anos fixemos
ante a Xunta de Galicia.
O
motivo de dedicarlle este ano 2019 a esta variante do Camiño de
Santiago, que dende o Alto de Pedrafita ía ata a cidade de Lugo onde
enlazaba co Camiño Primitivo, débese a que por estas datas de hai catro
anos (2015) os do noso colectivo, xunto coa asociación Val de Torés.
visibilizámola, por ser unha gran descoñecida, ante veciñas e veciños e
os Concellos por onde pasa. Dende aquelas organizamos diversos actos e
actividades coa impartición de charlas, andainas, participación en
distintos foros, presentación de mocións nalgúns Concellos e na
Deputación Provincial de Lugo, etc.
Entre
o sábado e domingo próximos achegarémonos ata a torre de Doncos (As
Nogais), a igrexa mosteiral de Penamaior (Becerreá), Pacios (Baralla),
Hospital de Chamoso (O Corgo) e o convento-fortaleza de Conturiz (Lugo).
En
Galicia, arredor de medio cento de asociacións e colectivos que
integramos a Rede do Patrimonio Cultural celebraremos algún tipo de
actividade. Aí deixamos a ligazón ao mapa interactico da Rede.
RUTA DOS TRES CASTELOS
Organizada
pola Anpa do CPI de Cervantes, o Colectivo Patrimonio dos Ancares e o
Concello de Balboa (O Bierzo), coa colaboración do Concello de
Cervantes, Concello da
Veiga de Valcarce (O Bierzo), A Cambela, Val dos Corzos, CDR Ancares e a
Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses, deseñamos unha ruta que
denominamos como "Ruta dos tres castelos" en alusión ás fortalezas
medievais de Doiras, Balboa e Sarracín.
A primeira andaina, duns 16 quilómetros, celebrouse o día 19 de outubro entre os castelos de Doiras e Balboa. O percorrido, de dificultade media, partiu ás 10:00 horas do castelo de Doiras, situado a 681 metros de altitude, para, sempre ascendendo, continuar por Vilarello ata cerca de O Portelo, lugar divisorio entre Galicia e O Bierzo e onde a ruta acada a máxima altitude: 1.068 metros. Xa en terras da provincia de León continuamos, en suave descenso, por Castañeira, Villanueva, Parajís e o castelo de Balboa que se ergue a 761 metros de altitude.
A primeira andaina, duns 16 quilómetros, celebrouse o día 19 de outubro entre os castelos de Doiras e Balboa. O percorrido, de dificultade media, partiu ás 10:00 horas do castelo de Doiras, situado a 681 metros de altitude, para, sempre ascendendo, continuar por Vilarello ata cerca de O Portelo, lugar divisorio entre Galicia e O Bierzo e onde a ruta acada a máxima altitude: 1.068 metros. Xa en terras da provincia de León continuamos, en suave descenso, por Castañeira, Villanueva, Parajís e o castelo de Balboa que se ergue a 761 metros de altitude.
Un diluvio bíblico caeu sobre nós nesta primeira marcha, mais, a sabendas dende días atrás a que nos esperaba, 80 noés e noelas completamos esta marabillosa ruta.
Para confeccionar esta primeira ruta tivemos en conta os camiños que dende antigo comunicaban Galicia co Bierzo a través da Serra da Granda Longa: Vía Romana XIX, camiños medievais, primeiros camiños reais e outros utilizados de forma continuada ata épocas recentes polos veciños de ambos lados que, entre outros usos, utilizaban para ir ás feiras que se celebraban a ambos lados da serra. Ao longo do percorrido, dunhas catro horas de duración, poderase admirar a fermosísima paisaxe, vestixios do patrimonio prehistórico, romano, medieval, relixioso e etnográfico, pero tamén pretendemos que non se perdan os fortes lazos culturais, económicos, idioma, etc. que dende tempos inmemoriais unen a estes concellos.
Para confeccionar esta primeira ruta tivemos en conta os camiños que dende antigo comunicaban Galicia co Bierzo a través da Serra da Granda Longa: Vía Romana XIX, camiños medievais, primeiros camiños reais e outros utilizados de forma continuada ata épocas recentes polos veciños de ambos lados que, entre outros usos, utilizaban para ir ás feiras que se celebraban a ambos lados da serra. Ao longo do percorrido, dunhas catro horas de duración, poderase admirar a fermosísima paisaxe, vestixios do patrimonio prehistórico, romano, medieval, relixioso e etnográfico, pero tamén pretendemos que non se perdan os fortes lazos culturais, económicos, idioma, etc. que dende tempos inmemoriais unen a estes concellos.
Xa
estamos a preparar a próxima andaina entre os castelos de Balboa e
Sarracín (Veiga de Valcarce). Por acordo entre as entidades
organizadoras e colaboradoras, a "Ruta dos tres castelos" terá carácter
permanente.
O
castelo de Doiras, en Cervantes, data do século XIV, foi construído
polos Osorio. Dúas ramas desta familia tentaron consolidarse en Galicia e
León, sendo a leonesa a que pasará a posuír Doiras. Os Grajal de Campos
(localidade da provincia de León) entraron na historia de Cervantes a
partir do ano 1673. Dende o 1909, en que o castelo foi vendido, pasou
por varias mans. Na actualidade pertence á Fundación Soto de Fión.
O castelo de Balboa, localidade do Bierzo, data do século XIV, se ben se cre que se edificou sobre outro anterior construído sobre un primitivo castro. As primeiras referencias documentais datan do século XIV, cando pertenceu a García Rodríguez de Valcarce. No século XV pasa aos condes de Lemos, e no XVI aos marqueses de Vilafranca quen o venderon aos Reis Católicos que o incorporaron á coroa de León. Foi atacado polos Irmandiños na guerra que tivo lugar entre o 1467 e o 1469. De propiedade municipal, a Torre da Homenaxe foi recontruída recentemente.
O castelo de Sarracín, en Veiga de Valcarce (O Bierzo) data do século XIV, se ben, como no caso do de Balboa, crese que se levantou sobre outro máis antigo arrasado no ano 714 polo árabe Muza, logo reconstruído polo conde Gatón. No Codex Calixtinus, do século XII, cítase como Castrum Sarracenicum. No ano 1486 figuran como propietarios os condes de Vilafranca. Asociado á orde monástico-militar do Temple. De propiedade municipal, non hai moito varias das súas estruturas foron consolidadas e reconstruídas.
O
día 13 de outubro de 2019 tivemos a honra de acompañar á xente da
Asociación Roxín Roxal por un tramo da Vía romana XIX, ao castelo de
Doiras e ao castro e á igrexa de Santa María do Castro, en Cervantes.
Vaia dende eiquí o noso agradecemento ás persoas asistentes que nin a
choiva nin a néboa foron quen de arredar. Non nos esquecemos do
magnífico labor d@s integrantes de Protección Civil de Cervantes, nin de
Ramiro, o párroco de Santa María, que nos emocionou coa defensa destas
terras e das súas xentes.
CONSEGUÍMOLO: O CASTRO DE SANTA MARÍA XA É BIC
O domingo, 6 de outubro de 2019, celebráronse unha serie de actos que tiveron como centro a igrexa mosteiral de orixe románica de Santa María de Penamaior, en Becerreá, organizados por Espazos Sonoros, coa colaboración do Concello de Becerreá, Xacobeo 2021 e o Colectivo Patrimonio dos Ancares. Ás 12 da mañá, 150 persoas realizaron unha ruta que partiu dende a igrexa por unha variante do Camiño de Santiago que discorría pola comarca dos Ancares e pasaba polo mosteiro de Penamaior. Este camiño, bautizado como Vía de Künig, foi descrito polo monxe alsaciano Hermann Künig de Vach nunha guía no ano 1495, itinerario no que dende o 2015 levan a traballar o Colectivo Patrimonio dos Ancares e a Asociación Val de Torés que presentaron a solicitude ante a Xunta de Galicia para o seu recoñecemento. Logo dunha parada para comer e visitar a propia igrexa, achegámonos ata a pequena capela do San Lourenzo onde, segundo a tradición, puido ter orixe o asentamento monacal. Tamén se contou a historia e do mosteiro e da igrexa e as lendas tecidas ao seu redor. Ás 19 horas, na igrexa, acto central cun concerto de música medieval a cargo do grupo Capella de Ministrers, composto por María Jonas (canto e sinfonía), Carles Magraner (viella, viola e rabel), Robert Cases (laúde, arpa, cítola e vihuela de péñola), e Eduard Navarro (oud, cornamusa, duduk e paku). Capella de Ministrers recompila música e poesía da Idade Media de autores como Rigaud de Berbezilh, Thibault de Campagne, Walter von der Vogelweide ou Heidhart, arredor de textos de Chrétien de Troyes, Robert de Boron ou Wolfram von Eschenbach, pais da lenda do Santo Graal, o cáliz que se di foi utilizado por Cristo durante a Derradeira Cea e que tanta literatura ten xerado ao longo dos séculos. O grupo ten unha importante proxección internacional, e ten gravada unha abondosa produción discográfica, distinguida polas mellores mencións e premios. O concerto na igrexa de Penamaior foi todo un éxito, coa asistencia dunhas 200 persoas. Vaia dende eiquí o noso agradecemento a Espazos Sonoros que traballaron arreo (como fan sempre) para organizar o magnífico evento.
A mediados do mes de outubro de 2018, o Colectivo Patrimonio dos Ancares e a Anpa do CPI de Cervantes
presentamos conxuntamente ante a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural
a solicitude como BIC do castro de Santa María, en Cervantes.
A raíz da solicitude, a Dirección Xeral promoveu a redacción dunha memoria técnica que recibiu o informe favorable dos seus arqueólogos, ademais de solicitar outros informes aos órganos asesores e consultivos en materia de patrimonio cultural (Comisión Territorial de Lugo, Consello da Cultura Galega e Real Academia de Belas Artes) que se pronunciaron favorables á declaración.
A raíz da solicitude, a Dirección Xeral promoveu a redacción dunha memoria técnica que recibiu o informe favorable dos seus arqueólogos, ademais de solicitar outros informes aos órganos asesores e consultivos en materia de patrimonio cultural (Comisión Territorial de Lugo, Consello da Cultura Galega e Real Academia de Belas Artes) que se pronunciaron favorables á declaración.
No DOG do día 20 de decembro de 2018 publicouse a resolución da
Dirección Xeral do Patrimonio Cultural pola que se incoaba o procedemento
para declarar BIC, coa categoría de zona arqueolóxica, o castro de Santa
María de Cervantes, ordenando que xa se anotara esta incoación de forma
preventiva no Rexistro de Bens de Interese Cultural de Galicia e que se
comunicara ao Rexistro de Bens de Interese Cultural da Administración do
Estado, e se aplicara de forma inmediata a máxima protección do sitio
arqueolóxico. A publicación no BOE saíu o día 28 de febreiro de 2019.
A continuación, antes da súa declaración definitiva, abriuse o prazo legal para
facer, se se estimaba conveniente, as alegacións que se consideraran.
Transcorrido xusto un ano dende que fixemos a solicitude, o día 10 de outubro de 2019, no Consello da Xunta de Galicia DECLAROUSE BIC O CASTRO DE SANTA MARÍA DE CERVANTES DE FORMA DEFINITIVA. Di o Decreto que neste
mesmo ámbito da zona arqueolóxica e o contorno de protección do castro,
localízanse outros elementos con valor cultural de interese para ser incluídos no Catálogo do patrimonio cultural de Galicia como os xacementos da Viña da Moura e do Ribadón, a igrexa de Santa María do Castro (construíuse sobre o castro) e a casa reitoral, así como o lugar de valor etnolóxico Cea do Río.
O
castro de Santa María é de grande interese dende o punto de vista
científico xa que pode achegar moitos datos sobre a investigación no
período de transición das culturas prerromanas ao mundo romano nunha
zona, ata o de agora virxe, que podería servir de contraste e
complemento a outros estudos realizados en zonas mineiras.
Esta
declaración vai a supoñer un importantísimo avance no seu estudo,
ademais de se converter nun referente patrimonial de primeira orde. Dos
preto de 1.300 castros existentes na provincia de Lugo, 140 na comarca
dos Ancares, só teñen a consideración de BIC os castros de Fazouro (Foz)
e o de Viladonga (Castro de Rei).
RUTA POLA VÍA DE KÜNIG E CONCERTO DE MÚSICA MEDIEVAL NA IGREXA DE PENAMAIOR
Diario Oficial de Galicia
Boletín Oficial do Estado
A DECLARACIÓN DEFINITIVA POLO CONSELLO DA XUNTA DE GALICIA E NO DOG
Boletín Oficial do Estado
A DECLARACIÓN DEFINITIVA POLO CONSELLO DA XUNTA DE GALICIA E NO DOG
O domingo, 6 de outubro de 2019, celebráronse unha serie de actos que tiveron como centro a igrexa mosteiral de orixe románica de Santa María de Penamaior, en Becerreá, organizados por Espazos Sonoros, coa colaboración do Concello de Becerreá, Xacobeo 2021 e o Colectivo Patrimonio dos Ancares. Ás 12 da mañá, 150 persoas realizaron unha ruta que partiu dende a igrexa por unha variante do Camiño de Santiago que discorría pola comarca dos Ancares e pasaba polo mosteiro de Penamaior. Este camiño, bautizado como Vía de Künig, foi descrito polo monxe alsaciano Hermann Künig de Vach nunha guía no ano 1495, itinerario no que dende o 2015 levan a traballar o Colectivo Patrimonio dos Ancares e a Asociación Val de Torés que presentaron a solicitude ante a Xunta de Galicia para o seu recoñecemento. Logo dunha parada para comer e visitar a propia igrexa, achegámonos ata a pequena capela do San Lourenzo onde, segundo a tradición, puido ter orixe o asentamento monacal. Tamén se contou a historia e do mosteiro e da igrexa e as lendas tecidas ao seu redor. Ás 19 horas, na igrexa, acto central cun concerto de música medieval a cargo do grupo Capella de Ministrers, composto por María Jonas (canto e sinfonía), Carles Magraner (viella, viola e rabel), Robert Cases (laúde, arpa, cítola e vihuela de péñola), e Eduard Navarro (oud, cornamusa, duduk e paku). Capella de Ministrers recompila música e poesía da Idade Media de autores como Rigaud de Berbezilh, Thibault de Campagne, Walter von der Vogelweide ou Heidhart, arredor de textos de Chrétien de Troyes, Robert de Boron ou Wolfram von Eschenbach, pais da lenda do Santo Graal, o cáliz que se di foi utilizado por Cristo durante a Derradeira Cea e que tanta literatura ten xerado ao longo dos séculos. O grupo ten unha importante proxección internacional, e ten gravada unha abondosa produción discográfica, distinguida polas mellores mencións e premios. O concerto na igrexa de Penamaior foi todo un éxito, coa asistencia dunhas 200 persoas. Vaia dende eiquí o noso agradecemento a Espazos Sonoros que traballaron arreo (como fan sempre) para organizar o magnífico evento.
I FEIRA MEDIEVAL NO CASTELO DE DOIRAS
O
día 21 de setembro de 2019 celebrouse a I Festa medieval no castelo de
Doiras, organizada pola asociación xuvenil A Cambela, coa colaboración
de Territorio Verde, Anpa do CPI, Os Xardois, Os Gaioleiros e o Concello
de Cervantes. Os do Colectivo Patrimonio dos Ancares falamos da
historia do castelo.
A pesares da choiva (nalgún momento semellaba o Diluvio Universal), a asistencia desbordou todas as previsións, centos de persoas achegáronse ata o castelo para ver as exhibicións de artesanía e de cetrería das Aguilas de Valporquero, a charla sobre a fortaleza, a obra de teatro sobre unha lenda do castelo, e as actuacións dos Gaioleiros e Os Xardois. A choiva non acougaba, pero á cea medieval asistiron máis de cen comensais.
Dende
o Colectivo Patrimonio dos Ancares queremos felicitar á xente da
asociación A Cambela por esta iniciativa que, estamos segur@s, terá
continuidade nos próximos anos.
EN BICI POLA VÍA ROMANA XIX
O día 14 de setembro de 2019, as amigas e os amigos da Agrupación Deportiva Bike Stop fixeron, por segundo ano consecutivo, unha ruta de 100 quilómetros pola Vía Romana XIX, entre O Comeal (Cervantes) e Lugo. Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares agradecémoslle o seu desinteresado traballo para dinamizar e poñer en valor esta bimilenaria vía de comunicación.
VII FESTA DA INVOLUCIÓN EDUCATIVA
Organizada
pola Anpa do CPI de Cervantes e o Colectivo Patrimonio dos Ancares, coa
colaboración da Deputación Provincial de Lugo, o CDR Ancares e o
Concello de Cervantes, o sábado, 31 de agosto de 2019, celebramos a VII Festa da Involución Educativa, unha xornada lúdico-reivindicativa pola defensa do ensino público na montaña.
A
xornada comezou ás 10 da mañá cunha andaina polas mámoas de Savane e da
Pena dos Mouros onde, ademais dos enterramentos, mostramos aos
asistentes varias pezas inéditas do período Neolítico e dúas novas
medorras descubertas un par de días antes polo compañeiro Severino
Orozco Carro. A continuación dirixímonos cara o castro de Santa María
onde xantamos. Ás 16 horas houbo unha demostración de olería onde @s
máis cativ@s desfrutaron coa confección de varias figuras de barro. Ás
17 horas houbo unha charla sobre os vestixios de época romana no
municipio de Cervantes. A xornada pechouse coas actuacións musicais de
Mini, Son de Cores e Os Xardois.
O
noso agradecemento a todas as persoas asistentes que en todo momento
participaron activamente e con grande interese nos distintos actos da
xornada.
I XORNADAS DE ARQUEOLOXÍA E HISTORIA DE ANCARES
Organizadas polos Concellos de Balboa e Vega de Valcarce (O Bierzo-León), o Concello de Cervantes (Lugo), a Anpa do CPI de Cervantes e o Colectivo Patrimonio dos Ancares, e coa colaboración da Deputación Provincial de Lugo, a Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses e o IES de Becerreá, os días 4 e 5 de maio de 2019 tiveron lugar as "I Xornadas de Arqueoloxía e Historia de Ancares". Esta primeira edición versou sobre "A vía romana XIX e a Época Romana de Ancares" que se celebrou en dous escenarios.
Pola tarde, en La Casa de las Gentes de Balboa, o arqueólogo da Junta de Castilla y León, Julio Vidal, falou dos “Campamentos temporais de época romana”. A continuación, o arqueólogo do Instituto Leonés de Cultura, Jesús Celis, pronunciou unha charla sobre os “Castros do Bierzo”. Ás oito da tarde clausuráronse as xornadas.
Organizadas polos Concellos de Balboa e Vega de Valcarce (O Bierzo-León), o Concello de Cervantes (Lugo), a Anpa do CPI de Cervantes e o Colectivo Patrimonio dos Ancares, e coa colaboración da Deputación Provincial de Lugo, a Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses e o IES de Becerreá, os días 4 e 5 de maio de 2019 tiveron lugar as "I Xornadas de Arqueoloxía e Historia de Ancares". Esta primeira edición versou sobre "A vía romana XIX e a Época Romana de Ancares" que se celebrou en dous escenarios.
O
sábado día 4 foi na Casa da Cultura de San Román de Cervantes.
Pola mañá, despois da presentación das xornadas a cargo de Xabier Moure, do
Colectivo Patrimonio dos Ancares, o profesor Antonio Rodríguez
Colmenero, unha das maiores autoridades na Época Romana en Galicia,
pronunciou unha charla baixo o título “Estado
da rede viaria romana no noroeste peninsular: estado da cuestión”.
A continuación, alumnas do IES de Becerreá presentaron unha
exposición do proxecto “Vía
romana XIX” onde amosaron uns aparellos, feitos polos alumnos, utilizados polos romanos na construción das vías romanas e outras pezas da época.
Acto seguido, o arqueólogo da Dirección Xeral do Patrimonio
Cultural da Xunta de Galicia, D. Rubén D. Álvarez Asorey, falou sobre as “Características
e traza da vía romana XIX do Itinerario de Antonino”.
Despois
de xantar en San Román de Cervantes, os asistentes partimos para o
castro de Santa María, onde o arqueólogo e director de Terra
Arqueos, Luis F. López González falalou, no mesmo asentamento, das “Campañas
arqueolóxicas no castro mineiro de Santa María de Cervantes”. No pasado mes de outubro, a Anpa do CPI de Cervantes e o Colectivo Patrimonio dos Ancares solicitámoslle á Xunta de Galicia a súa declaración como Ben de Interese Cultural. No mes de decembro saíu publicada a proposta de declaración no Diario Oficial de Galicia, e no mes de febreiro no Boletín Oficial do Estado polo que a súa declaración como BIC é inminente. Dos preto de 1.300 castros documentados na provincia de Lugo, só gozan desta distinción o de Fazouro, en Foz, e o de Viladonga, en Castro de Rei.
Neste primeiro día a afluencia superou todas as nosas espectativas, con máis de 80 participantes.
O
domingo día 5, a xornada comezou cunha andaina por uns tramos
espectaculares da Vía romana XIX, guiada por Rodríguez Colmenero e
Álvarez Asorey, entre O Comeal (Cervantes) e A Braña
(Vega de Valcarce-O Bierzo). Rematada
a camiñada, os asistentes (preto de 100 persoas) dirixímonos ata Balboa (O Bierzo), onde xantamos.
Pola tarde, en La Casa de las Gentes de Balboa, o arqueólogo da Junta de Castilla y León, Julio Vidal, falou dos “Campamentos temporais de época romana”. A continuación, o arqueólogo do Instituto Leonés de Cultura, Jesús Celis, pronunciou unha charla sobre os “Castros do Bierzo”. Ás oito da tarde clausuráronse as xornadas.
Estas
xornadas tiveron a particularidade de contar coa participación dos
tres concellos que forman a comarca natural dos Ancares, dous do
Bierzo (León), e outro da parte galega. En Galicia, o único tramo (agger)
da Vía Romana XIX catalogado pola Xunta de Galicia ata Lugo atópase
no Comeal (Cervantes). Na parte do Bierzo, en A Braña (Vega de
Valcarce), se ben xa se documentara unha potente plataforma da vía, uns
lumes acontecidos no ano 2018 sacaron á luz un impresionante tramo
de varios centos de metros practicamente inalterado ao longo de 2.000
anos. Ademais, nas inmediacións apareceu gran cantidade de tégula
romana o que fai pensar que podemos estar ante unha mutatio
(establecemento
nas vías romanas para descansar, cambiar os cabalos, etc.).
A Vía
Romana XIX unía as capitais dos conventos xurídicos de Asturica
Augusta (Astorga)
e Lucus
Augusti (Lugo),
é a máis antiga das tres vías principais que artellaban Galicia
(xunto coa XVIII e XX), inaugurada no ano 11 despois de Cristo, que
ademais das dúas capitais citadas comunicaban tamén coa do convento
xurídico de Bracara
Augusta (Braga).
Nesta
zona dos Ancares, nas proximidades da Vía XIX, documéntanse máis de
50 explotacións mineiras, varios castros romanizados, e dous
espectaculares campamentos temporais do exército romano: o da Serra
da Casiña, en Balboa, e o da Cortiña dos Mouros, entre Balboa e
Cervantes.
Na
última reunión celebrada entre os Concellos de Cervantes, Balboa e
Vega de Valcarce, a Anpa do CPI de Cervantes, e o Colectivo
Patrimonio dos Ancares, acordouse poñer en valor e potenciar esta
fundamental vía de comunicación e convertela nun atractivo
arqueolóxico de primeira orde, ademais doutros bens patrimoniais que
se atopan ao longo do seu percorrido.
A Deputación Provincial de Lugo e o Concello de Cervantes editaron 5.000 folletos con información e mapas co percorrido da vía entre O Comeal (Cervantes) e As Pontes de Gatín (Becerreá).
DÍA DO LIBRO 2019
O día 7 de outubro de 2018, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares guiamos unha ruta polo concello de Becerreá. Foi dentro do programa Rutas de Historia, organizadas pola web Historia de Galicia.
Un
ano máis, o 23 de maio celebramos en San Román de Cervantes o Día do Libro. Cun
salón do edificio de servizos múltiples a tope,
as persoas asistentes foron agasalladas co libro Vía
romana XIX, unha viaxe dende Lugo aos Ancares, seguindo as pegadas de
Roma,
de Rodríguez Colmenero e Álvarez Asorey, co emotivo discurso
Cervantes,
o paraíso que non está perdido,
pronunciado por Helena Villar Janeiro, e co noso libro, recén saído
do prelo, Cervantes,
un concello con historia.
RUTAS DE HISTORIA POR BECERREÁ
O día 7 de outubro de 2018, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares guiamos unha ruta polo concello de Becerreá. Foi dentro do programa Rutas de Historia, organizadas pola web Historia de Galicia.
A
andaina, con medio cento de participantes, discorreu pola vila de
Becerreá, igrexa de Cadoalla, castro de Saa, igrexa románica de Ouselle
(onde tamén visitamos o monolito na honra de Fuco Gómez), ponte de
Cruzul, castro e caleiro de Vilar de Ousón e Cova dos Mouros.
DÍA DO PATRIMONIO MUNDIAL
ROTEIRO E CONCERTO NO INCIO
O domingo, 30 de setembro de 2018, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares, dentro do Programa Espazos Sonoros dirixido por Belén Bermejo, guiamos a máis de 60 persoas por unha ruta arqueolóxica no concello do Incio. A xornada comezou cunha andaina polo Monte de Santa Mariña onde se atopa unha das maiores necrópoles megalíticas de Galicia, composta por máis de 50 mámoas. A continuación visitamos o castro de Formigueiros e despois a cova de Bermún.
O domingo, 30 de setembro de 2018, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares, dentro do Programa Espazos Sonoros dirixido por Belén Bermejo, guiamos a máis de 60 persoas por unha ruta arqueolóxica no concello do Incio. A xornada comezou cunha andaina polo Monte de Santa Mariña onde se atopa unha das maiores necrópoles megalíticas de Galicia, composta por máis de 50 mámoas. A continuación visitamos o castro de Formigueiros e despois a cova de Bermún.
Despois de xantar, a seguinte visita foi ao antigo
balneario da Ferrería do Incio.
O punto e final foi na fermosa igrexa románica do
Hospital onde 130 persoas asistiron ao concerto do grupo Per-Sont, coa soprano
Sabine Lutzenberger e o violinista Baptiste Romain que abordaron a obra musical
dunha das personalidades máis complexas e fascinantes do século XII: Hildegard
von Bingen, unha monxa da orde beneditina do mosteiro de Rupertsberg, en
Alemaña, dotada dunha ampla cultura cuxas obras abranguían temas como a ética,
a cosmoloxía ou a música.
NA PRIMEIRA FESTA DA CONQUISTA EN BALBOA
O día 22 de setembro, invitados polo Concello de Balboa (O Bierzo), estivemos na I Festa da Conquista. Primeiro asistimos á presentación de Aguias sobre Bérxidum, de Fernando Cerezales, e despois xantamos no Auditorio situado xunto o castelo, nunha paraxe impresionante. Por ter unha historia común, mantemos unha intensa colaboración co Concello.
ENTREVISTA EN LUGO-XORNAL
VI FESTA DA INVOLUCIÓN EDUCATIVA 2018
O día 26 de agosto de 2018 celebramos a VI Festa da Involución Educativa organizada polo CPI de Cervantes, o CDR Ancares e o Colectivo Patrimonio dos Ancares, e coa colaboración da Fundación Xosé Soto de Fión, propietaria do castelo de Doiras.
A xornada comezou ás 10:30 horas cun percorrido duns 10 quilómetros por un tramo da vía romana XIX entre O Comeal e Doiras.
O 4 de decembro do mesmo ano celebrámolo no Centro Sociocultural de Baralla. Destas contamos coa inestimable presenza de Xerardo Pardo de Vera quen nos ilustrou cos seus coñecementos sobre os Camiños de Santiago.
O 16 de abril de 2016 tivemos o acto nas Nogais. Durante o coloquio houbo momentos con posicións encontradas canto ao discorrer dalgunhas partes do itinerario polo municipio, principalmente co alcalde quen se posicionou con algunha persoa que asegurou dispoñer de documentación que testemuña que a variante pasaba pola cabeceira municipal. Nós invitámolos a que, pola súa importancia, presentaran esa documentación, cousa que non fixeron. E hai máis: no PXOM do Concello, aprobado provisionalmente no ano 2017, os redactores non fan mención por ningures a que a variante pasara pola capital municipal, pola contra, manteñen o itinerario proposto por nós.
O domingo 5 de novembro de 2017, unhas 100 persoas realizamos unha etapa entre Becerreá e Baralla. Contamos coa presenza da Asociación de Amigos do Camiño de Santiago da provincia de Lugo. O mosteiro cisterciense de Penamaior atópase na metade do percorrido. En Baralla, o Concello agasallounos cun refrixerio ao remate da andaina.
O 18 de novembro de 2017 fixemos a andaina entre Torés e Becerreá. Este percorrido, de non moita dificultade, transita entre centenarios castiñeiros e carballos, pasando a carón de castros da Idade do Ferro, castelos medievais, igrexas, fontes e muíños. Ao día seguinte, unha asociación de Cambre comunicounos que estarían encantados de acompañarnos na próxima marcha.
UNHA PUBLICACIÓN DO NOSO COLECTIVO
No mes de agosto de 2017, a Deputación Provincial de Lugo editou Historias, lendas e tradicións do concello de Cervantes, unha recompilación feita polo noso colectivo. Aínda que levamos recollidas arredor de 400, no libro achegamos unhas 100. Se ben inserimos as máis coñecidas, a maioría son inéditas e que fomos recollendo nos últimos seis anos.
O día 26 de agosto de 2018 celebramos a VI Festa da Involución Educativa organizada polo CPI de Cervantes, o CDR Ancares e o Colectivo Patrimonio dos Ancares, e coa colaboración da Fundación Xosé Soto de Fión, propietaria do castelo de Doiras.
A xornada comezou ás 10:30 horas cun percorrido duns 10 quilómetros por un tramo da vía romana XIX entre O Comeal e Doiras.
Xa no castelo de Doiras, deuse unha charla explicativa sobre a vía dende a súa
entrada en Galicia ata Lugo, así como dos elementos patrimoniais (castros,
minas auríferas, mansións, epígrafes, etc.) que aínda se conservan ao redor
desta vía, a máis antiga das tres que discorrían por Galicia, inaugurada no ano
11 d.C. Aos presentes agasallóuselles co libro escrito polo profesor Antonio
Rodríguez Colmenero e o arqueólogo Rubén D. Álvarez Asorey: Vía romana XIX, unha viaxe dende Lugo aos
Ancares, seguindo as pegadas de Roma.
Despois do xantar, actuación no patio de armas do castelo de Doiras do mago Antonciño e música de Son de Cores e Os Xardois.
Despois do xantar, actuación no patio de armas do castelo de Doiras do mago Antonciño e música de Son de Cores e Os Xardois.
A xornada discorreu nun ambiente
lúdico-festivo, reivindicando a defensa do ensino público na Montaña. Aos actos asistiron os alcaldes de Cervantes
e de Balboa (O Bierzo) quen amosaron toda a súa disposición para a posta en
valor do patrimonio común como é o caso da vía romana XIX e o campamento
temporal de época romana da Cortiña dos Mouros.
V PREMIO DO IES DE BECERREÁ
Na "V Edición do Premio do IES de Becerreá", ano 2018, a comisión encargada de outorgar este galardón acordou concederllo a FUCO PÉREZ (Fuco de Piornedo) no ámbito de iniciativas privadas relacionadas co tecido produtivo, empresarial e comercial, e ao COLECTIVO PATRIMONIO DOS ANCARES polo labor relacionado coa lingua e cultura propia da comarca dos Ancares.
Na "V Edición do Premio do IES de Becerreá", ano 2018, a comisión encargada de outorgar este galardón acordou concederllo a FUCO PÉREZ (Fuco de Piornedo) no ámbito de iniciativas privadas relacionadas co tecido produtivo, empresarial e comercial, e ao COLECTIVO PATRIMONIO DOS ANCARES polo labor relacionado coa lingua e cultura propia da comarca dos Ancares.
O acto da entrega de premios celebrouse o día 21 de xuño no salón do IES de Becerreá.
Para
o Colectivo Patrimonio dos Ancares é unha honra que se nos outorgue
este recoñecemento, primeiro porque vén dunha institución da propia
comarca, e segundo porque o propio IES de Becerreá e xa de por si todo
un referente cultural, non só nos Ancares, senón no resto de Galicia tal
como nolo amosan os numeros premios recibidos. Para que disfrutedes do
seu traballo, deixamos a continuación a súa páxina web e os seus blogs.
MESA POLOS CAMIÑOS DE SANTIAGO
O día 29 de setembro de 2016 fomos invitados pola Deputación Provicial de Lugo a participar na I Mesa Provincial dos Camiños de Santiago. Ademais das asociacións e colectivos, tamén participaron na xornada a Dirección Xeral do Patrimonio, Turismo de Galicia (Xacobeo), a Deputación de Lugo e os Concellos da provincia por onde pasan os distintos camiños a Compostela. A petición nosa acordouse pular pola variante do Camiño de Santiago (Vía de Künig) polos Ancares.
O día 29 de setembro de 2016 fomos invitados pola Deputación Provicial de Lugo a participar na I Mesa Provincial dos Camiños de Santiago. Ademais das asociacións e colectivos, tamén participaron na xornada a Dirección Xeral do Patrimonio, Turismo de Galicia (Xacobeo), a Deputación de Lugo e os Concellos da provincia por onde pasan os distintos camiños a Compostela. A petición nosa acordouse pular pola variante do Camiño de Santiago (Vía de Künig) polos Ancares.
As
asociacións e colectivos presentes non quixemos deixar pasar a
oportunidade para amosar os atrancos que se poñen para valorizar os
Camiños, a maior parte das veces causados polo desinterese das propias
administracións públicas, ou por motivos que deixan á marxe o seu valor
patrimonial. As Administracións presentes comprometéronse a que a Mesa
teña continuidade. Nós, polo de agora, queremos ser cautos e non facer
xuízos previos de valor, manifestando todo o noso apoio e colaboración.
A VÍA DE KÜNIG NO PLENO DA DEPUTACIÓN DE LUGO
O
día 31 de maio de 2016, o deputado provincial e alcalde de Becerreá,
Manuel Martínez, presentou no Pleno da Deputación de Lugo unha moción
para que o organismo provincial apoiara a nosa proposta para que sexa recoñecida pola Xunta de Galicia.
Votaron a favor os grupos do PSOE e do BNG. O PP abstívose alegando que hai que esperar a que a Xunta de Galicia se pronuncie.
Sen
entrarmos noutras consideracións, cremos que a aprobación desta moción
pode ser un paso importante para a resolución favorable do expediente. O
que non entendemos moi ben é a abstención do Partido Popular, sabendo
ademais que os alcades deste partido na comarca dos Ancares amosaron a
súa total colaboración. Por razóns obvias, cando se precisan os apoios é
agora, non cando o pan saia do forno.
CHARLAS SOBRE A VÍA DE KÜNIG
O
día 4 de decembro de 2015 celebramos na Casa da Cultura de Becerreá un
acto para que se recoñeza a variante do Camiño de Santiago polos
Ancares.
O 4 de decembro do mesmo ano celebrámolo no Centro Sociocultural de Baralla. Destas contamos coa inestimable presenza de Xerardo Pardo de Vera quen nos ilustrou cos seus coñecementos sobre os Camiños de Santiago.
O 16 de abril de 2016 tivemos o acto nas Nogais. Durante o coloquio houbo momentos con posicións encontradas canto ao discorrer dalgunhas partes do itinerario polo municipio, principalmente co alcalde quen se posicionou con algunha persoa que asegurou dispoñer de documentación que testemuña que a variante pasaba pola cabeceira municipal. Nós invitámolos a que, pola súa importancia, presentaran esa documentación, cousa que non fixeron. E hai máis: no PXOM do Concello, aprobado provisionalmente no ano 2017, os redactores non fan mención por ningures a que a variante pasara pola capital municipal, pola contra, manteñen o itinerario proposto por nós.
ANDAINAS POLA VÍA DE KÜNIG
O domingo 5 de novembro de 2017, unhas 100 persoas realizamos unha etapa entre Becerreá e Baralla. Contamos coa presenza da Asociación de Amigos do Camiño de Santiago da provincia de Lugo. O mosteiro cisterciense de Penamaior atópase na metade do percorrido. En Baralla, o Concello agasallounos cun refrixerio ao remate da andaina.
O 18 de novembro de 2017 fixemos a andaina entre Torés e Becerreá. Este percorrido, de non moita dificultade, transita entre centenarios castiñeiros e carballos, pasando a carón de castros da Idade do Ferro, castelos medievais, igrexas, fontes e muíños. Ao día seguinte, unha asociación de Cambre comunicounos que estarían encantados de acompañarnos na próxima marcha.
ALEGACIÓNS AO PLAN BÁSICO AUTONÓMICO
No Diario Oficial de Galicia do día 22 de decembro de 2017, a Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, por medio da Dirección Xeral de Ordenación do Territorio e Urbanismo, sacou a información pública o coñecido como Plan Básico Autonómico que ten por obxecto delimitar, entre outros, os bens patrimoniais dos concellos galegos. O período de alegacións para examinar o documento remata o día 22 de febreiro de 2018.
No Diario Oficial de Galicia do día 22 de decembro de 2017, a Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, por medio da Dirección Xeral de Ordenación do Territorio e Urbanismo, sacou a información pública o coñecido como Plan Básico Autonómico que ten por obxecto delimitar, entre outros, os bens patrimoniais dos concellos galegos. O período de alegacións para examinar o documento remata o día 22 de febreiro de 2018.
A
importancia deste plan vén dada porque se pretende identificar, entre
outros, todos os bens patrimoniais (arqueolóxicos, relixiosos,
arquitectónicos, etnográficos, naturais, etc.) e as afeccións derivadas
das distintas leis.
Que
acontece se un ben patrimonial catalogado non aparece identificado?
Pois, simplemente, non existe, o que pode provocar que sobre este ben ou
na súa área de protección pódense acometer actuacións que o danen ou
destrúan sen que pase nada.
Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares vimos de comprobar as covas, mámoas, petroglifos, castros, pontes, castelos e escudos, igrexas e capelas dos seis concellos da comarca, detectando 187 bens que non aparecen, incluídos algún Ben de Interese Cultural. Tamén detectamos que se omiten algúns espazos naturais protexidos. En total revisamos máis de 500 bens patrimoniais.
Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares vimos de comprobar as covas, mámoas, petroglifos, castros, pontes, castelos e escudos, igrexas e capelas dos seis concellos da comarca, detectando 187 bens que non aparecen, incluídos algún Ben de Interese Cultural. Tamén detectamos que se omiten algúns espazos naturais protexidos. En total revisamos máis de 500 bens patrimoniais.
Ademais
da comarca, tamén fixemos a comprobación dalgúns xacementos
arqueolóxicos noutros concellos da provincia: Antas de Ulla, O Corgo, A
Fonsagrada, Guntín de Pallares, Friol, O Incio, Lugo, Monforte de Lemos,
Negueira de Muñiz, Outeiro de Rei, Palas de Rei e Paradela, detectando
82 elementos aqueolóxicos que non figuran ou están mal situados.
Descoñecemos
se os Concellos revisaron o Plan e se van presentar alegacións, a
lóxica dinos que si xa que é fundamental para a ordenación do seu
término municipal e a protección do patrimonio. Ademais, cremos que
terían que ser os Concellos, como partes máis directamente implicadas,
quen deberan facer este traballo. Mesmo temos constancia de que hai
Concellos co PXOM aprobado dende hai anos que non se actualiza,
convertendo os Planeamentos nuns fósiles sen valor práctico.
Dende o Colectivo Patrimonio dos Ancares presentamos un total de 269 alegacións para que se teñan en conta e se corrixan os erros e omisións detectados.
No mes de agosto de 2017, a Deputación Provincial de Lugo editou Historias, lendas e tradicións do concello de Cervantes, unha recompilación feita polo noso colectivo. Aínda que levamos recollidas arredor de 400, no libro achegamos unhas 100. Se ben inserimos as máis coñecidas, a maioría son inéditas e que fomos recollendo nos últimos seis anos.
PREMIO DE INVESTIGACIÓN DO CONCELLO DE CERVANTES
O día 21 de abril de 2017, o Concello de Cervantes, coincidindo coa celebración do Día do Libro (adiantouse dous días por caer en domingo), fixo entrega do Premio de Investigación "Cervantes Saavedra" que convoca cada dous anos. Esta é a terceira edición. A convocatoria fíxose pública no Boletín Oficial da Provincia de Lugo o pasado 19 de decembro. O prazo para entregar os traballos rematou o 28 de febreiro.
O día 21 de abril de 2017, o Concello de Cervantes, coincidindo coa celebración do Día do Libro (adiantouse dous días por caer en domingo), fixo entrega do Premio de Investigación "Cervantes Saavedra" que convoca cada dous anos. Esta é a terceira edición. A convocatoria fíxose pública no Boletín Oficial da Provincia de Lugo o pasado 19 de decembro. O prazo para entregar os traballos rematou o 28 de febreiro.
O
traballo tiña que incluír, ao menos, a descrición xeográfica e
hidrográfica do término municipal de Cervantes, os monumentos
megalíticos, petroglifos, castros, asentamentos, minas e vías de época
romana, o monacato, o feudalismo, os foros, a desamortización, a Guerra
da Independencia, as Guerras Carlistas, o agrarismo, a emigración, a
represión da ditadura franquista, a arquitectura civil e relixiosa,
etnografía, folclore, lendas, tradicións, toponimia, actividade socio-económica, etc. Moita tea para prazo tan cativo.
Malia dificultade para facer unha Historia de Cervantes (diso se trataba), a documentalista Pilar Carpente máis eu decidimos poñernos mans á obra. Os centos de quilómetros percorridos ao longo de cinco anos polo municipio resultaran frutíferos.
Uns días antes de expirar o prazo rematamos, sorprendidos polos case 500 folios que conseguiramos encher. Non fora unha tarefa fácil, pero aínda que non resultaramos gañadores, merecera a pena.
O día 11 de abril comunicáronnos que o xurado, por unanimidade, decidira outorgar o premio á obra Cervantes, un concello con historia. O noso traballo. Traballo que quedaría orfo se non for polas persoas que ao longo dos anos nos acompañaron e guiaron ata os sitios, contáronnos historias, facilitáronnos documentación... Vaia para elas o noso agradecemento.
Malia dificultade para facer unha Historia de Cervantes (diso se trataba), a documentalista Pilar Carpente máis eu decidimos poñernos mans á obra. Os centos de quilómetros percorridos ao longo de cinco anos polo municipio resultaran frutíferos.
Uns días antes de expirar o prazo rematamos, sorprendidos polos case 500 folios que conseguiramos encher. Non fora unha tarefa fácil, pero aínda que non resultaramos gañadores, merecera a pena.
O día 11 de abril comunicáronnos que o xurado, por unanimidade, decidira outorgar o premio á obra Cervantes, un concello con historia. O noso traballo. Traballo que quedaría orfo se non for polas persoas que ao longo dos anos nos acompañaron e guiaron ata os sitios, contáronnos historias, facilitáronnos documentación... Vaia para elas o noso agradecemento.
O libro publicouse e presentouse no mes de abril de 20219.
NA V FESTA DA INVOLUCIÓN EDUCATIVA
Un ano máis (e van cinco), a Anpa do CPI de Cervantes organizou a Festa da Involución Educativa. Unha fermosísima xornada na defensa do rural celebrada no castelo de Doiras (Cervantes) para esixir, nun ambiente festivo pero reivindicativo, un futuro mellor para as vindeiras xeracións, para impedir, en definitiva, que isto morra.
Un ano máis (e van cinco), a Anpa do CPI de Cervantes organizou a Festa da Involución Educativa. Unha fermosísima xornada na defensa do rural celebrada no castelo de Doiras (Cervantes) para esixir, nun ambiente festivo pero reivindicativo, un futuro mellor para as vindeiras xeracións, para impedir, en definitiva, que isto morra.
Ás
10 da mañá, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares tivemos a honra de
actuar como guías ata o recentemente descuberto asentamento do Teso do
Castelo. Ás 12:30, Helena Villar Janeiro falounos de porqué hai que
valorar Os Ancares. A partir das 4 da tarde, coa xente de Son de Cores,
Os Xardois e Os Gaioleiros cantamos e bailamos. Pecharon a xornada os
cantautores Mini e Mero. E cunha frase destes imos quedar: "A
resistencia existe, e a proba sodes vos", dirixida a nenas e nenos,
veciños e veciñas, ensinantes, xentes de Cervantes e de fóra do
concello... alí presentes.
O noso agradecemento e admiración á Anpa e a tod@s @s asistentes pola súa loita.
A pesar de todos os pesares, RESISTIREMOS!
VI ENCONTROS EN CERVANTES
O día 9 de agosto de 2017 celebráronse en San Román de Cervantes os VI Encontros de Artesanía, organizados pola Anpa do CPI que leva anos defendendo un ensino de calidade na montaña. No pavillón do colexio instaláronse postos de artesanía, produtos da terra, exposición de pinturas, etc. Houbo actuacións musicais e xogos de billarda. Os do Colectivo Patrimonio dos Ancares agasallamos aos presentes cun libriño de Historias, lendas e tradicións do concello de Cervantes, editado pola Deputación Provincial de Lugo, que se agotou en pouco tempo. Proximamente recibiremos unha nova fornada para que ninguén se quede sen el. Tamén fixemos uns dípticos cos mapas de situación das mámoas de Savane-Pena dos Mouros e dos petroglifos da Campa do Barreiro, os primeiros localizados na comarca dos Ancares.
O día 9 de agosto de 2017 celebráronse en San Román de Cervantes os VI Encontros de Artesanía, organizados pola Anpa do CPI que leva anos defendendo un ensino de calidade na montaña. No pavillón do colexio instaláronse postos de artesanía, produtos da terra, exposición de pinturas, etc. Houbo actuacións musicais e xogos de billarda. Os do Colectivo Patrimonio dos Ancares agasallamos aos presentes cun libriño de Historias, lendas e tradicións do concello de Cervantes, editado pola Deputación Provincial de Lugo, que se agotou en pouco tempo. Proximamente recibiremos unha nova fornada para que ninguén se quede sen el. Tamén fixemos uns dípticos cos mapas de situación das mámoas de Savane-Pena dos Mouros e dos petroglifos da Campa do Barreiro, os primeiros localizados na comarca dos Ancares.
XORNADAS DA SOCIEDADE GALEGA DE PASTOS E FORRAXES
Os días 25 e 26 de novembro de 2016, celebráronse unhas xornadas en San Román de Cervantes organizadas pola Sociedade Galega de Pastos e Forraxes. O noso colectivo foi invitado, impartindo unha charla baixo o título de "A importancia do Patrimonio Arqueolóxico na montaña lucense".
Os días 25 e 26 de novembro de 2016, celebráronse unhas xornadas en San Román de Cervantes organizadas pola Sociedade Galega de Pastos e Forraxes. O noso colectivo foi invitado, impartindo unha charla baixo o título de "A importancia do Patrimonio Arqueolóxico na montaña lucense".
COA ASOCIACIÓN TEENSES POLA IGUALDADE
O día 12 de novembro de 2016, integrantes da asociación Teenses pola Igualdade, de Teo, achegáronse ata a comarca dos Ancares. Lamentablemente, a mesta néboa impediulles disfrutar como sería de desexar da expléndida paisaxe. Á anoitecida, no salón do Hotel Residencia Os Ancares de Becerreá, Xabier Moure faloulles da impresionante pero pouco coñecida riqueza monumental, así como do pouco valorado e do estado de abandono en que se atopa o patrimonio da comarca.
O día 12 de novembro de 2016, integrantes da asociación Teenses pola Igualdade, de Teo, achegáronse ata a comarca dos Ancares. Lamentablemente, a mesta néboa impediulles disfrutar como sería de desexar da expléndida paisaxe. Á anoitecida, no salón do Hotel Residencia Os Ancares de Becerreá, Xabier Moure faloulles da impresionante pero pouco coñecida riqueza monumental, así como do pouco valorado e do estado de abandono en que se atopa o patrimonio da comarca.
Ao día seguinte, o compañeiro Jordi Ráfols, historiador que vai para un
ano está a recompilar información sobre o castelo de Doiras, guiou ás visitantes pola fortaleza medieval.
Teenses pola Igualdade aproveitaron para queixarse do trato recibido cando visitaron as
pallozas do Museo Etnógrafico de Cervantes, a persoa que enviou o Concello,
ademais de non darlle a máis elemental información, amosou en todo momento unha
actitude que queda moi lonxe de seren cordial. O luns xa falamos co alcalde
para trasladarlle a queixa, cominándoo a que tome medidas para que isto non se
repita.
RESERVA DA BIOSFERA OS ANCARES LUCENSES
O día 27 de outubro de 2016, con motivo do décimo aniversario da declaración dos Ancares Lucenses como Reserva da Biosfera, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares, invitados pola Deputación de Lugo, asistimos á reunión deste órgano do que forman parte a propia Deputación, os Concellos de Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna, as Anpas e as asociacións e colectivos da zona. Previamente a esta xuntanza, a responsable da Área de Medio Ambiente da Deputación púxose en contacto con nos para que participaramos neste órgano. Daquelas manifestámoslle a nosa colaboración sempre que isto non se limitara a celebrar aniversarios e gabarse das medallas para saír na foto, e ata a próxima. A verdade é que saímos esperanzados da reunión ao ver que, ao menos dende a Deputación, a súa disposición a involucrarse na dinamización da zona vai máis alá de simples declaracións de intencións. Tanto daquelas como hoxe mesmo, dende Patrimonio dos Ancares comprometémonos a participar, de forma desinteresada, no órgano. Non vou a enumerar aquí todas as nosas peticións nin as do resto das compañeiras e compañeiros (haberá tempo), pero tanto a Deputación como os alcaldes dos Concellos de Cervantes e de Navia de Suarna (de Becerreá, descoñecemos porque motivos, non asistiu ninguén) pedíronnos, pola parte que nos toca, que confeccionaramos unha guía para dar a coñecer a súa riqueza monumental, así como facer unha proposta para, pouco a pouco, valorizar e sinalizar aqueles monumentos máis significativos. Tamén lle achegamos a nosa proposta sobre a Vía Romana XIX.
O día 27 de outubro de 2016, con motivo do décimo aniversario da declaración dos Ancares Lucenses como Reserva da Biosfera, os do Colectivo Patrimonio dos Ancares, invitados pola Deputación de Lugo, asistimos á reunión deste órgano do que forman parte a propia Deputación, os Concellos de Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna, as Anpas e as asociacións e colectivos da zona. Previamente a esta xuntanza, a responsable da Área de Medio Ambiente da Deputación púxose en contacto con nos para que participaramos neste órgano. Daquelas manifestámoslle a nosa colaboración sempre que isto non se limitara a celebrar aniversarios e gabarse das medallas para saír na foto, e ata a próxima. A verdade é que saímos esperanzados da reunión ao ver que, ao menos dende a Deputación, a súa disposición a involucrarse na dinamización da zona vai máis alá de simples declaracións de intencións. Tanto daquelas como hoxe mesmo, dende Patrimonio dos Ancares comprometémonos a participar, de forma desinteresada, no órgano. Non vou a enumerar aquí todas as nosas peticións nin as do resto das compañeiras e compañeiros (haberá tempo), pero tanto a Deputación como os alcaldes dos Concellos de Cervantes e de Navia de Suarna (de Becerreá, descoñecemos porque motivos, non asistiu ninguén) pedíronnos, pola parte que nos toca, que confeccionaramos unha guía para dar a coñecer a súa riqueza monumental, así como facer unha proposta para, pouco a pouco, valorizar e sinalizar aqueles monumentos máis significativos. Tamén lle achegamos a nosa proposta sobre a Vía Romana XIX.
No
noso colectivo tivemos un pequeno debate sobre a conveniencia de
participar ou non neste órgano institucional, gostamos de andar á nosa
bóla, sen demasiadas normas. Pero pola nosa banda que non quede.
O día 13 de decembro tivemos unha nova reunión. Aprobouse unha nosa petición de sinalizar varios sitios arqueolóxicos situados nos concellos da Reserva.
Despois de transcorrido algún tempo, dende o noso colectivo queremos salientar que a pesares das dúbidas iniciais canto á operatividade deste órgano, estamos a constatar que a Deputación Provincial está realmente interesada en que funcione, disposta en todo momento a atender as suxerencias e peticións dos Concellos e asociacións, disposición, debemos confesalo, ao que non estamos habituados por parte das Administracións Públicas.
CON ROXÍN ROXAL POLA CAMPA DO BARREIRO
O día 22 de outubro de 2016, máis de 60 persoas da Asociación Roxín Roxal, da comarca de Betanzos, e do Colectivo Patrimonio dos Ancares achegámonos ata a Campa do Barreiro, no concello de Cervantes, situada a 1.100 metros de altitude, onde visitamos os primeiros petroglifos descubertos na comarca ancaresa, a lendaria Fonte dos Namorados e outro patrimonio etnográfico relacionado con antigas formas de vida dos seus habitantes.
Esta andaina forma parte dos “Roteiros de outono” que baixo a denominación de “Escrito na pedra” permitiron coñecer as gravuras rupestres da Idade do Bronce de Vilarmaior, Oia e esta última da Campa do Barreiro.
Dende eiquí queremos manifestar o noso agradecemento á xente de Roxín Roxal por agasallarnos coa súa presenza, ademais de felicitalos pola súa
frutífera andaina na defensa e divulgación do patrimonio de Galicia
dende a súa constitución como asociación da que pronto se van a cumprir
10 anos.
Ata finais dos anos sesenta do pasado século XX, cada 15 de xaneiro celebrábase en Ouselle (Becerreá) a Festa das Ánimas do Purgatorio. Se ben dende eses anos xa non se celebra a festa tal como a entendemos (gaiteiros, etc.), non se perdeu totalmente a tradición xa que, o día 15, ademais dos actos relixiosos (misa), familiares, amigos e veciños xúntanse para xantar ou cear a base de cachuchas, chourizos, botelos, etc. dos porcos sacrificados na última matanza. En tempos, as casas mesmo competían por invitar á mesa á xente importante de Becerreá: xuíz, alcalde, médico, cura, etc. para pidirlle algún favor se fose necesario.
A DESTRUCIÓN DO PATRIMONIO EN VTELEVISIÓN
O sábado, 26 de marzo de 2016, ás 22 horas, emitiuse un documental en VTelevisión sobre o lamentable estado en que se atopa o patrimonio monumental en Galicia. Todos os intervenientes coincidimos en subliñar o desleixo ao que está sometido por parte das administracións pública.
O sábado, 26 de marzo de 2016, ás 22 horas, emitiuse un documental en VTelevisión sobre o lamentable estado en que se atopa o patrimonio monumental en Galicia. Todos os intervenientes coincidimos en subliñar o desleixo ao que está sometido por parte das administracións pública.
CELEBRACIÓN DO SAN CIDRE EN BECERREÁ
O día 13 de maio de 2016 conmemoramos en Becerreá cun xantar a festa do San Cidre Labrego. Elixiuse o venres porque o propio día, o 15, caía en domingo.
O día 13 de maio de 2016 conmemoramos en Becerreá cun xantar a festa do San Cidre Labrego. Elixiuse o venres porque o propio día, o 15, caía en domingo.
A
iniciativa da celebración partiu hai tres anos dos funcionarios e das
funcionarias da oficina agraria de Becerreá. O xantar, a base de
produtos da comarca (chourizos, empanada, carne de porco e de vaca,
queixo, mel, etc) e cociñado in situ, está aberto, non só a labreg@s e gandeir@s senón a todas aquelas persoas que desexen pasar unhas horas en agradable compañía.
De ano en ano aumenta a asistencia, neste xuntámonos arredor dun cento de persoas.
A FESTA DAS ÁNIMAS DO PURGATORIO
Ata finais dos anos sesenta do pasado século XX, cada 15 de xaneiro celebrábase en Ouselle (Becerreá) a Festa das Ánimas do Purgatorio. Se ben dende eses anos xa non se celebra a festa tal como a entendemos (gaiteiros, etc.), non se perdeu totalmente a tradición xa que, o día 15, ademais dos actos relixiosos (misa), familiares, amigos e veciños xúntanse para xantar ou cear a base de cachuchas, chourizos, botelos, etc. dos porcos sacrificados na última matanza. En tempos, as casas mesmo competían por invitar á mesa á xente importante de Becerreá: xuíz, alcalde, médico, cura, etc. para pidirlle algún favor se fose necesario.
Cando nos interesamos pola orixe da festa, ninguén nos soubo contestar con exactitude, asegurándonos só que viña de antigo.
Hai
uns meses, cando andabamos a buscar información sobre a Vía de Künig
(variante do Camiño Francés a Santiago), chegou ás nosas mans unha tese
inédita do ano 1957, que baixo o título Notas sobre el arte en Becerreá,
fixera a mestra Guadalupe Pardo González, máis coñecida como dona
Lupita, falecida hai poucos anos. Dirixiulle o traballo don Ramón Otero
Túñez, que fora catedrático de Historia da Arte na Universidade de
Santiago e decano da Facultade de Filosofía e Letras, autor de varias
obras sobre a arte galega, entre outras o estudo do coro pétreo do
Mestre Mateo da catedral compostelá.
Foi entón cando demos cunha
Bula do papa Clemente XI, escrita en latín, en favor da igrexa de
Ouselle onde se concedían xubileos e indulxencias á Confraría das Ánimas
do Purgatorio. Segundo o documento, a confraría estaba formada por
homes e muleres, concedendo (traducimos literalmente o texto latino) "a
todos, e calquera fieis de Cristo de ambos sexos, que verdadeiramente
arrepentidos e confesados que entraren en dita Confraría... visitaren
devotamente a dita igrexa o día quince de xaneiro da Festa principal,
dende as primeiras vésperas ata posto o sol de dito día da Festa de cada
ano, e nela pidiran... a extirpación das herexías, a conversión dos
herexes e infieis, e pola paz, unión e concordia dos Príncipes
cristiáns, e pola saúde do Pontífice Romano, indulxencia plenaria e
remisión de todos os pecados, e concedémola pola autoridade Apostólica
perpetuamente". O texto continúa relatando outras formas de acadar
as indulxencias por parte dos integrantes da Confraría: intervir en
procesións, asistir aos enterros, acompañar ao cura cando lle ía dar a
extremaunción a un moribundo, ao que acollera na súa casa peregrinos
pobres, etc.
O documento data do día 13 de xaneiro do ano 1704.
Da
Bula despréndese que a Confraría xa levaba anos constituída, e que o
día 15 de xaneiro celebrábase a festa que, ao menos, ten unha
antiguidade de máis de 300 anos.
A veneración ás ánimas goza de
moita tradición na comarca dos Ancares. Críase, por exemplo, que cando
unha persoa estaba gravemente enferma escoitábse un sinistro redobre de
tambor, o coñecido como "tambor da morte", que anunciaba o pasamento do
doente ao Máis Alá. En moitas casas aínda coidan de non varrer a casa
pola noite, porque se lles dá para atrás ás Ánimas, impedindo que se
quenten xunto o lume. Tamén está a coñecida como Ánima Soila, que é a
crenza de que para cada persoa existe unha alma illada ou soa, que
esperta oportunamente ao que durme e que ten que cumprir cedo algunha
obriga ou emprender unha viaxe, bastando rezarlle un Painoso a véspera;
de todos os xeitos, non falta quen asegura que non se lle debe rezar á
Ánima Soila porque é o mesmo demo.
É probable que esta festa teña
unha orixe pagá, que se celebra despois do solsticio de inverno e pouco
antes do Entroido onde a comida xoga un papel fundamental.
Este ano 2016, un grupo de persoas celebrámolo ceando no restaurante Vila de Becerreá.
ENTREVISTA EN V TELEVISIÓN: ANCARES, PATRIMONIO EN PERIGO
O día 30 de xuño de 2015, o Colectivo Patrimonio dos Ancares fomos entrevistados nos informativos da noite de V Televisión.
O día 30 de xuño de 2015, o Colectivo Patrimonio dos Ancares fomos entrevistados nos informativos da noite de V Televisión.
DÍA DO LIBRO 2015 EN CERVANTES
O 23 de abril, o alcalde de Cervantes, don Benigno Gómez Tadín, invitoume a pregoar o Día do Libro, efeméride que dende hai anos se conmemora neste fermoso concello da comarca galega dos Ancares. Como non podía ser doutro xeito, e en nome do colectivo Patrimonio dos Ancares, aceptei sen dubidalo xa que nos consta que unha das teimas de Benigno é poñer en valor e dar a coñecer o inxente patrimonio cultural do municipio. E abofé que está a conseguilo.
O 23 de abril, o alcalde de Cervantes, don Benigno Gómez Tadín, invitoume a pregoar o Día do Libro, efeméride que dende hai anos se conmemora neste fermoso concello da comarca galega dos Ancares. Como non podía ser doutro xeito, e en nome do colectivo Patrimonio dos Ancares, aceptei sen dubidalo xa que nos consta que unha das teimas de Benigno é poñer en valor e dar a coñecer o inxente patrimonio cultural do municipio. E abofé que está a conseguilo.
Ao
acto, ademais do alcalde e dos representantes das distintas
administracións públicas (estado, autonómica, provincial e local),
asistiron asociacións, veciños, funcionarios do Concello e o profesorado
cos alumnos e alumnas do CPI de Cervantes e do Colexio de Doiras.
Antes do pregón, varios alumnos e alumnas recibiron un agasallo. A miña charla xirou arredor do patrimonio inmaterial: das historias, lendas, ritos e tradicións que ao longo dos séculos protagonizaron e teceron os habitantes destas incomparables montañas.
Antes do pregón, varios alumnos e alumnas recibiron un agasallo. A miña charla xirou arredor do patrimonio inmaterial: das historias, lendas, ritos e tradicións que ao longo dos séculos protagonizaron e teceron os habitantes destas incomparables montañas.
Vaia
dende aquí o noso agradecemento. Só desexamos que dentro de cen anos,
tanto no concello de Cervantes coma nos do resto da comarca, continúen a
abrollar historias, lendas, ritos e tradicións, sería a proba
inequívoca de que esta fermosa terra conseguiu vencer a sangría
demográfica que a asola hoxe en día.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
AGRADECEMENTO A ANTONIO REIGOSA E A HELENA VILLAR JANEIRO
O día 10 de marzo de 2015 tivemos a honra de acompañar a Antonio Reigosa e á ilustradora Noemí López á presentación, na librería Trama de Lugo, do seu libro Galicia Encantada. O país das mil e unha fantasías. De entre as historias e lendas seleccionadas por Reigosa, elixiu unha recollida polo noso colectivo no concello de Cervantes: A Fonte de María de González.
Tamén neste mes de marzo, o blogue Tirar de Fío, de Helena Villar Janeiro, foi nominado para Black Wolf Blogguer Award por Emilio Valadé del Río (Paseante silencioso). Tirar do fío considerou nominar unha quincena de blogues, entre eles o do noso grupo Patrimonio dos Ancares.
Vaia
dende aquí o noso máis agarimoso agradecemento para Helena e para
Antonio por axudarnos a divulgar o vizoso patrimonio material e
inmaterial desta marabillosa comarca.
DE FORNADA EN TORÉS
O día 24 de abril asistimos a unha fornada na casa de Eladio, en Torés (As Nogais). A expericencia foi fermosa. Aínda que debemos de recoñecer que tampouco lle fixemos noxos cando nos sentamos á mesa para dar conta das saborosas viandas: empanada, costela e pan recén cocido adobado con zuce e aceite.
NA II FESTA DE INVOLUCIÓN EDUCATIVA
O domingo, día 7 de setembro de 2014, tivo lugar no castro de Santa María a II festa de involución educativa, organizada pola ANPA do CPI de Cervantes e coa colaboración do CDR Ancares e o Concello de Cervantes. O motivo da celebración desta xornada lúdico-reivindicativa, que vai pola segunda edición, foi para esixir un ensino público de calidade e contra os recortes en educación e polo futuro da Montaña Luguesa.
O domingo, día 7 de setembro de 2014, tivo lugar no castro de Santa María a II festa de involución educativa, organizada pola ANPA do CPI de Cervantes e coa colaboración do CDR Ancares e o Concello de Cervantes. O motivo da celebración desta xornada lúdico-reivindicativa, que vai pola segunda edición, foi para esixir un ensino público de calidade e contra os recortes en educación e polo futuro da Montaña Luguesa.
A
ameaza de choiva (e a propia choiva) non desanimou aos participantes,
que comezaron a xornada cunha camiñada dende a capital municipal, San
Román, ata o castro de Santa María. Xa no idílico entorno, formado polo
xácigo castrexo, a igrexa románica e unha paisaxe de fermosura
inigualable, encomezaron os actos dentro do restaurado templo coa
actuación duns monicreques que correu a cargo de Monicreques e Títeres. Despois do xantar, continou a festa coas actuacións musicais de Son de Cores de Becerreá, Eudomónicas de Lugo e Os Xardoais de
Doiras. De seguido, o que isto escribe, tivo a honra de seren invitado
para dar unha charla sobre o patrimonio arqueolóxico da comarca.
Dende Patrimonio dos Ancares,
queremos agradecer ás organizadoras e aos organizadores, ás veciñas e
aos veciños e aos cativos e ás cativas esa impagable teima por loitar
para poñer en valor unha comarca esquecida, unha terra, en definitiva,
que se nega a morrer.
Iniciativas que sempre contarán coa colaboración do noso colectivo.
Iniciativas que sempre contarán coa colaboración do noso colectivo.
PREGÓN DA IX FEIRA DA EMPANADA DAS NOGAIS
O día 25 de maio de 2014 celebrouse a IX Feira da empanada das Nogais. O Concello, por medio do seu alcalde, tivo a deferencia de invitarme a ler o pregón, lea na que me meteron mais que lle agradecín por elixirme para pregoar un evento que ano tras ano está a consolidarse como un referente dentro das celebracións lúdico-gastronómicas de Galiza.
"Bos
días a todos e a todas. En primeiro lugar quero agradecerlle ao
Concello das Nogais e ao seu alcalde a deferencia por me invitar a
pregoar esta IX Feira da Empanada.
Neste mes de maio, pecisamente, cúmprense tres anos dende a miña chegada á comarca dos Ancares. Aínda que non son natural da comarca, e nin sequera da provincia de Lugo, as miñas andainas por estas terras veñen de vello. Dende principios dos anos noventa do pasado século creo lembrar que non pasou un ano sen que me achegara por aquí, andainas que agora se converteron en case diarias o que me está a permitir coñecer tanto as súas terras como as suas xentes.
Cando o señor alcalde me propouxo ler o pregón deste ano, a miña primeira intención foi a de facer un percorrido pola máis antiga historia do concello, historia, polo demais, que aínda está por escribir. Mais axiña considerei que a plática sobre o tema puidera resultar un chisco tediosa, por non dicir aburrida, nunha xornada de lecer como a de hoxe. Matianando no asunto, pregunteime porque non falar, entón, de gastronomía, ao fin e ao cabo é o que estamos a celebrar.
Cando digo "falar de gastronomía" non me estou a referir a como se preparan as viandas, xa que, ademais dunha ousadía pola miña parte, de seguro que carrexaría as gargalladas dos presentes ao decatárense de que non teño, a pesares do interese que poño cando cociño, nin idea. Outra cousa moi distinta é, claro está, se se trata de comer... aí si me considero un experto.
Falar de gastronomía en Galiza non é só facelo dos numerosos e espléndidos manxares que temos na nosa terra, senón que se trata de toda unha cultura, de algo que vai máis alá de comer por comer. Poucas parroquias hai en Galiza que non teñan a súa festa, ben sexa adicada ao patrón ou para enxalzar algún que outro acontecemento como, no presente caso, a empanada.
Como ben sabemos, non existe romaría no noso país que non teña o seu punto culminante no xantar que ten lugar despois dos actos, relixiosos ou non, que reúnen a centos de persoas arredor das suculentas viandas. Sexan uns ou os outros, a comida e a bebida actúa como eixo vertebrador da convivencia entre os comensales. E non só nos momentos de lecer ou de troula. Ata épocas ben recentes, era habitual ofrecerlle de comer aos que velaban os defuntos nas casas, e tamén despois do enterro.
Non vou a falar eiquí de todos os pratos que deron e dan fama a Galiza, cumprirían moitas horas para enumeralos todos, así que vou a referirme a dous alimentos senlleiros da nosa terra.
Para comezar, permítanme facer unha pequena homenaxe a unha das árbores que identifican tanto a comarca dos Ancares como ao concello das Nogais: o castiñeiro, árbore, pola súa importancia, que ben podería, xunto co carballo, figurar no escudo de Galiza. Que foi importante podémolo comprobar polos nomes de lugar que inzan a nosa xeografía, sen ir máis lonxe, no municipio das Nogais, na parroquia de Santo André, temos a aldea das Castiñeiras, ou o monte coñecido como Teso dos Castiñeiros. Dise que o castiñeiro chegou a Galiza traído polos romanos, se ben investigacións recentes confirman que xa poboaban os nosos montes moito antes, hai máis de 2.500 anos, na época dos habitantes dos castros da Conca, de Nullán, Sinllán, Castelo, Noceda, Chao do Couso, Vilabol, Fonte do Cando, Torés, Vilaesteva ou Vilavexe; o froito, a castaña, nome que deriva de Kastana, cidade grega do Ponto onde se cultivaba, tivo grande importancia antes da chegada da pataca no século XVI procedente de Perú e Chile. Ata ben entrada a segunda metade do século XX, a castaña foi indispensable na subsistencia da maior parte das familias dos Ancares, que se complementaba con carne de xabarín, corzo, porco, etc., e tamén cocidas, con leite ou asadas; as pequenas utilizábanse para o engorde dos animais, e as que caían no camiño non se recollían, deixándoas para os pobres e os peregrinos.
Non vou a ser eu quen lle dea leccións sobre os castiñeiros á xente da comarca, mesmo, antes de vivir eiquí, ignoraba que hai varios tipos, distinguíndose, ao menos, cinco clases que levan o nome de "o bravo", "da parede", "da coruxa", "marelás" e "de cebola". Así entereime que cando os castiñeiros estaban plantados en terreos comunais, cada propietario, para recoñecer a súa propiedade, facíalles unha marca, ou que cando se compraba ou vendía escriturábase como unha propiedade máis. Canto ao froito, a castaña, din que non se poden deixar caer soas da árbore porque podrecen antes, é preciso varexalas para que se conserven máis tempo e para que o castiñeiro se fortaleza e colla máis forza para a súa reprodución.
Ademais, o castiñeiro actuou, ata non hai moito, como espazo sagrado, vinculado á morte. No cercano municipio de Navia de Suarna, na parroquia de Rao, era costume cravar unha cruz de madeira no coñecido como Castiñeiro das Cruces cando pasaba un enterro polo camiño da igrexa. O mesmo acontecía con outros castiñeiros situados nas aldeas de Murias, Meda e Robledo.
Canto á empanada, pouco se sabe sobre a súa orixe, aínda que si coñecemos que na antiga Persia, varios séculos antes de Cristo, cociñábase un prato que podía ter bastante semellanza coa empanada actual. Segundo documentos árabes, foron os gregos os que deron a coñecer a masa da empanada en Occidente; tratábase dunha especie de pasta, denominada philo, especial para poder introducirlle un recheo coas máis variadas viandas. Esta pasta era moi apreciada pola súa textura, cruxiente e fina unha vez pasada polo forno.
O coñecemento da empanada na Península parece ter a orixe hai un 1.300 anos, coa chegada dos árabes que preparaban unha especie de empanadilla de trigo rechea con carne de cordeiro, así como outros tipos, tanto doces como salgados. Foi tanto o éxito que chegou a evolucionar en infinidade de variantes, entre elas a empanada tradicional galega que nun principio elaborábase con pan de millo e logo con trigo e outros cereais. Segundo a lenda, os peregrinos sabían da súa cercanía a Santiago de Compostela ao ulir o inconfundible aroma a pan, vieiras e empanada. Foron eles os que deron a coñecer a todo o mundo as excelencias da empanada galega. O Meste Mateo, o artífice do inigualable Pórtico da Gloria da catedral compostelá, esculpiu no Pazo do arcebispo Xelmírez, no século XII, unha figura que ten nas mans o que se identifica como a primeira representación dunha empanada galega.
Na Idade Media, a preparación da empanada facíase, sobre todo, para consumo de pastores e peregrinos. Diversos alimentos previamente cociñados como ovos, carnes, mariscos, etc., metíanse nun oco feito nunha bóla de pan bastante grande previamente forneada. Co paso do tempo pasouse a fornear directamente a masa de pan co recheo dentro, como se fai na actualidade, o que lle dá ese sabor tan característico.
A empanada é, en definitiva, un dos símbolos da mellor cociña galega, saborosa e farturenta, sexa de millo, trigo ou outros cereais, rechea de polo, ameixas, bacallau, carne de porco, roxóns, chourizos ou bonito. Daí que estea considerada como o alimento galego máis universal, que se consume en calquera época do ano e imprescindible en toda celebración que se prece.
E para rematar, gustaríame que iniciativas como esta sirvan para dar a coñecer e dinamizar a comarca dos Ancares galegos e poñela en valor. Unha comarca, que se non o remediamos, está condenada ao esquecemento.
Moitas grazas a todas e a todos".
Neste mes de maio, pecisamente, cúmprense tres anos dende a miña chegada á comarca dos Ancares. Aínda que non son natural da comarca, e nin sequera da provincia de Lugo, as miñas andainas por estas terras veñen de vello. Dende principios dos anos noventa do pasado século creo lembrar que non pasou un ano sen que me achegara por aquí, andainas que agora se converteron en case diarias o que me está a permitir coñecer tanto as súas terras como as suas xentes.
Cando o señor alcalde me propouxo ler o pregón deste ano, a miña primeira intención foi a de facer un percorrido pola máis antiga historia do concello, historia, polo demais, que aínda está por escribir. Mais axiña considerei que a plática sobre o tema puidera resultar un chisco tediosa, por non dicir aburrida, nunha xornada de lecer como a de hoxe. Matianando no asunto, pregunteime porque non falar, entón, de gastronomía, ao fin e ao cabo é o que estamos a celebrar.
Cando digo "falar de gastronomía" non me estou a referir a como se preparan as viandas, xa que, ademais dunha ousadía pola miña parte, de seguro que carrexaría as gargalladas dos presentes ao decatárense de que non teño, a pesares do interese que poño cando cociño, nin idea. Outra cousa moi distinta é, claro está, se se trata de comer... aí si me considero un experto.
Falar de gastronomía en Galiza non é só facelo dos numerosos e espléndidos manxares que temos na nosa terra, senón que se trata de toda unha cultura, de algo que vai máis alá de comer por comer. Poucas parroquias hai en Galiza que non teñan a súa festa, ben sexa adicada ao patrón ou para enxalzar algún que outro acontecemento como, no presente caso, a empanada.
Como ben sabemos, non existe romaría no noso país que non teña o seu punto culminante no xantar que ten lugar despois dos actos, relixiosos ou non, que reúnen a centos de persoas arredor das suculentas viandas. Sexan uns ou os outros, a comida e a bebida actúa como eixo vertebrador da convivencia entre os comensales. E non só nos momentos de lecer ou de troula. Ata épocas ben recentes, era habitual ofrecerlle de comer aos que velaban os defuntos nas casas, e tamén despois do enterro.
Non vou a falar eiquí de todos os pratos que deron e dan fama a Galiza, cumprirían moitas horas para enumeralos todos, así que vou a referirme a dous alimentos senlleiros da nosa terra.
Para comezar, permítanme facer unha pequena homenaxe a unha das árbores que identifican tanto a comarca dos Ancares como ao concello das Nogais: o castiñeiro, árbore, pola súa importancia, que ben podería, xunto co carballo, figurar no escudo de Galiza. Que foi importante podémolo comprobar polos nomes de lugar que inzan a nosa xeografía, sen ir máis lonxe, no municipio das Nogais, na parroquia de Santo André, temos a aldea das Castiñeiras, ou o monte coñecido como Teso dos Castiñeiros. Dise que o castiñeiro chegou a Galiza traído polos romanos, se ben investigacións recentes confirman que xa poboaban os nosos montes moito antes, hai máis de 2.500 anos, na época dos habitantes dos castros da Conca, de Nullán, Sinllán, Castelo, Noceda, Chao do Couso, Vilabol, Fonte do Cando, Torés, Vilaesteva ou Vilavexe; o froito, a castaña, nome que deriva de Kastana, cidade grega do Ponto onde se cultivaba, tivo grande importancia antes da chegada da pataca no século XVI procedente de Perú e Chile. Ata ben entrada a segunda metade do século XX, a castaña foi indispensable na subsistencia da maior parte das familias dos Ancares, que se complementaba con carne de xabarín, corzo, porco, etc., e tamén cocidas, con leite ou asadas; as pequenas utilizábanse para o engorde dos animais, e as que caían no camiño non se recollían, deixándoas para os pobres e os peregrinos.
Non vou a ser eu quen lle dea leccións sobre os castiñeiros á xente da comarca, mesmo, antes de vivir eiquí, ignoraba que hai varios tipos, distinguíndose, ao menos, cinco clases que levan o nome de "o bravo", "da parede", "da coruxa", "marelás" e "de cebola". Así entereime que cando os castiñeiros estaban plantados en terreos comunais, cada propietario, para recoñecer a súa propiedade, facíalles unha marca, ou que cando se compraba ou vendía escriturábase como unha propiedade máis. Canto ao froito, a castaña, din que non se poden deixar caer soas da árbore porque podrecen antes, é preciso varexalas para que se conserven máis tempo e para que o castiñeiro se fortaleza e colla máis forza para a súa reprodución.
Ademais, o castiñeiro actuou, ata non hai moito, como espazo sagrado, vinculado á morte. No cercano municipio de Navia de Suarna, na parroquia de Rao, era costume cravar unha cruz de madeira no coñecido como Castiñeiro das Cruces cando pasaba un enterro polo camiño da igrexa. O mesmo acontecía con outros castiñeiros situados nas aldeas de Murias, Meda e Robledo.
Canto á empanada, pouco se sabe sobre a súa orixe, aínda que si coñecemos que na antiga Persia, varios séculos antes de Cristo, cociñábase un prato que podía ter bastante semellanza coa empanada actual. Segundo documentos árabes, foron os gregos os que deron a coñecer a masa da empanada en Occidente; tratábase dunha especie de pasta, denominada philo, especial para poder introducirlle un recheo coas máis variadas viandas. Esta pasta era moi apreciada pola súa textura, cruxiente e fina unha vez pasada polo forno.
O coñecemento da empanada na Península parece ter a orixe hai un 1.300 anos, coa chegada dos árabes que preparaban unha especie de empanadilla de trigo rechea con carne de cordeiro, así como outros tipos, tanto doces como salgados. Foi tanto o éxito que chegou a evolucionar en infinidade de variantes, entre elas a empanada tradicional galega que nun principio elaborábase con pan de millo e logo con trigo e outros cereais. Segundo a lenda, os peregrinos sabían da súa cercanía a Santiago de Compostela ao ulir o inconfundible aroma a pan, vieiras e empanada. Foron eles os que deron a coñecer a todo o mundo as excelencias da empanada galega. O Meste Mateo, o artífice do inigualable Pórtico da Gloria da catedral compostelá, esculpiu no Pazo do arcebispo Xelmírez, no século XII, unha figura que ten nas mans o que se identifica como a primeira representación dunha empanada galega.
Na Idade Media, a preparación da empanada facíase, sobre todo, para consumo de pastores e peregrinos. Diversos alimentos previamente cociñados como ovos, carnes, mariscos, etc., metíanse nun oco feito nunha bóla de pan bastante grande previamente forneada. Co paso do tempo pasouse a fornear directamente a masa de pan co recheo dentro, como se fai na actualidade, o que lle dá ese sabor tan característico.
A empanada é, en definitiva, un dos símbolos da mellor cociña galega, saborosa e farturenta, sexa de millo, trigo ou outros cereais, rechea de polo, ameixas, bacallau, carne de porco, roxóns, chourizos ou bonito. Daí que estea considerada como o alimento galego máis universal, que se consume en calquera época do ano e imprescindible en toda celebración que se prece.
E para rematar, gustaríame que iniciativas como esta sirvan para dar a coñecer e dinamizar a comarca dos Ancares galegos e poñela en valor. Unha comarca, que se non o remediamos, está condenada ao esquecemento.
Moitas grazas a todas e a todos".
MUSEO PARA BECERREÁ
No mes de febreiro de 2011, o Ecomuseo de Arxeriz,
en O Saviñao, ante a falla de espazo no Museo Provincial de Lugo, ofreceuse
para acoller as pezas atopadas nas escavacións arqueolóxicas realizadas dende o
ano 2006 nos xacementos paleolíticos do Val de Lemos, Triacastela e Becerreá. O
museo, privado, pertence á Fundación Xosé Soto de Fión.
Segundo anunciaron os responsábeis da fundación non
existe ningún impedimento legal para custodiar os materiais e mostralos ao
público, só é preciso que a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural da Xunta de
Galicia e a Universidade de Santiago se amosen conformes coa iniciativa. De
feito, hai museos, tanto de iniciativa pública como privada, que acollen
material arqueolóxico de distintas épocas. Ademais do Museo Provincial, temos o
Museo Comarcal da Fonsagrada, creado no ano 1984, que custodia pezas do
megalitismo, da cultura castrexa e da romanización; o Museo de Prehistoria e
Arqueoloxía de Vilalba que, ademais de achados doutras épocas, conserva mostras
de industrias líticas do Paleolítico atopadas en Vilalba, Guitiriz, Muras,
Ourol...
Ademais do museo do Saviñao, no mes de abril de
2011, persoas do futuro Museo Xeolóxico de Quiroga (hoxe xa unha realidade) contactaron con
responsábeis de investigación dos xacementos paleolíticos do sur da provincia
de Lugo, que coordina a Universidade de Santiago, para tentar expoñer de forma
permanente algunhas mostras de material prehistórico atopadas no municipio,
entre outros as pezas paleolíticas da parroquia da Ermida.
Segundo os arqueólogos da USC, a iniciativa podería
levarse a bo termo se se obtén o permiso da Dirección Xeral do Patrimonio
Cultural.
Se ben é certo (como sinalou o director do proxecto
de escavacións, o profesor Fábregas Valcarce) que a musealización dos materiais
non poderá ser a curto prazo (hai que esperar a que os investigadores rematen
de estudalos), si sería posible seleccionar unha parte das pezas e cedelas aos
museos. A respecto disto, o arqueólogo Gonzalo Meijide, da Dirección Xeral do
Patrimonio en Lugo, dixo que non existen trabas legais que impidan a súa cesión
(La Voz de Galicia do 10 de marzo de 2011).
Visto o anterior, a ninguén se lle escapa que hai
concellos interesados en potenciar a oferta turística por medio de
iniciativas que, cada volta, atraen a
máis público. Fuxindo de arcaicas patrimonializacións de algo que é de todos,
non sería moi normal que o material extraído de Valdavara, por exemplo, fose
exposto nunha área xeográfica tan alonxada como poden ser O Saviñao ou Vilalba.
Ademais do Paleolítico, no municipio contamos con outras mostras culturais que
poden completar o museo: Megalitismo, Cultura Castrexa, Romanización, material
etnográfico...
A respecto do anterior, o Partido Popular (PP), o
día 22 de setembro presentou un escrito no Pleno do Concello, na parte de Rogos
(creo que debera ir como Moción xa que deste xeito non compromete a nada), para
a creación dun museo municipal. Aínda que todos os grupos políticos estiveron
de acordo, o voceiro do Partido Socialista (PSOE) dixo, e non sen razón, que
montar unha instalación destas características é moito máis complexo do que
poida parecer (conservación dos materiais, mantemento...). O voceiro do Bloque
Nacionalista Galego (BNG) entregou un escrito na liña do que reflicto máis arriba,
sinalando o interese doutras entidades de fóra de Becerreá para musealizar os
achados do xacemento paleolítico de Valdavara. O mesmo voceiro pediu que ao
escrito do PP se lle engadise a participación da Xunta de Galicia (en realidade
é a única que ten competencias no tema) xa que no mesmo só figuraba solicitar o
apoio da Deputación Provincial.
Se ben é certa a argumentación manifestada polo
representante do PSOE, tamén o é que na provincia de Lugo e no resto de Galiza
hai concellos que contan con museo propio, e que funcionan e atraen a centos de
visitantes. Coido que merece a pena.
A petición da ANPA do CEIP, realizamos un pequeno artigo titulado Percorrido histórico polas terras de Becerreá onde falamos do vizoso, aínda que descoñecido, patrimonio arqueolóxico, nomeadamente mámoas e castros, esparexido polo municipio.
No mes de maio de 2013, invitados polo CPI "Daniel Monje" de Navia de Suarna, tivemos a honra de participar cunha charla sobre a riqueza arquelóxica do concello no trimestre adicado aos países celtas e á cultura prehistórica, achegando tamén un artigo na publicación Sendiñela sobre O Megalitismo no concello de Navia de Suarna, editada polo propio centro.
CEIP "SAN XOÁN" DE BECERREÁ
A petición da ANPA do CEIP, realizamos un pequeno artigo titulado Percorrido histórico polas terras de Becerreá onde falamos do vizoso, aínda que descoñecido, patrimonio arqueolóxico, nomeadamente mámoas e castros, esparexido polo municipio.
CHARLA NO CPI "DANIEL MONJE" DE NAVIA DE SUARNA
No mes de maio de 2013, invitados polo CPI "Daniel Monje" de Navia de Suarna, tivemos a honra de participar cunha charla sobre a riqueza arquelóxica do concello no trimestre adicado aos países celtas e á cultura prehistórica, achegando tamén un artigo na publicación Sendiñela sobre O Megalitismo no concello de Navia de Suarna, editada polo propio centro.
VIAXE EMOCIONAL Á PORTA DOS ANCARES
Proposta encamiñada a pór en valor os saberes e os valores tradicionais vencellados ao medio rural. A iniciativa, posta en marcha por algunhas profesoras do CEIP de Becerreá (que contaron coa colaboración de colegas chegados doutras partes de Galiza) e por un bo número de nais e pais de alumnas e alumnos, desenvolveuse durante o mes de xullo de 2013 onde os cativos coñeceron as formas de vida das xentes de Eixibrón, Guilfrei, Armesto e Vilouta e no que os veciños se involucraron activamente achegando todo o seu (enorme) saber. Tamén houbo tempo para retroceder ao máis remoto pasado. Nas covas de Valdavara contaron coa inestimable presenza dos investigadores Manuel Vaquero e Susana Alonso (Susana, filla do descubridor alá polos anos sesenta do pasado século das covas, foi a que impulsou, non sen poucos esforzos, as escavacións), e en Vilouta, o que isto escrebe, tivo o pracer de falar dos enterramentos megalíticos e dos castros que poboan o concello de Becerreá. O interese amosado polos cativos, impresionante, o dos pais e ensinantes, un auténtico exemplo.
.jpg)
Proposta encamiñada a pór en valor os saberes e os valores tradicionais vencellados ao medio rural. A iniciativa, posta en marcha por algunhas profesoras do CEIP de Becerreá (que contaron coa colaboración de colegas chegados doutras partes de Galiza) e por un bo número de nais e pais de alumnas e alumnos, desenvolveuse durante o mes de xullo de 2013 onde os cativos coñeceron as formas de vida das xentes de Eixibrón, Guilfrei, Armesto e Vilouta e no que os veciños se involucraron activamente achegando todo o seu (enorme) saber. Tamén houbo tempo para retroceder ao máis remoto pasado. Nas covas de Valdavara contaron coa inestimable presenza dos investigadores Manuel Vaquero e Susana Alonso (Susana, filla do descubridor alá polos anos sesenta do pasado século das covas, foi a que impulsou, non sen poucos esforzos, as escavacións), e en Vilouta, o que isto escrebe, tivo o pracer de falar dos enterramentos megalíticos e dos castros que poboan o concello de Becerreá. O interese amosado polos cativos, impresionante, o dos pais e ensinantes, un auténtico exemplo.
.jpg)
ROTEIRO POR BECERREÁ
O día 24 de novembro de 2013, organizado por ADEGA, fixemos un roteiro por Becerreá. Como ocasional cicerones, os do Colectivo Patirmonio dos Ancares tivemos o pracer de guiar a medio cento de persoas pola Cova dos Mouros, o castro de Vilar de Ousón, aldea do mesmo nome, pola ponte de Cruzul e algún outro lugar. A xente, a maioría de fóra, quedou encantada e co desexo de repetir.
No anuario de Antropoloxía e Historia de Galiza 2013, Fol de Veleno, publicado pola Sociedade Antropolóxica Galega, escribimos un artigo sobre as Tradicións e lendas sobre a morte na comarca dos Ancares. Ademais pódese desfrutar doutros quince traballos achegados por especialistas e investigadores.
O día 24 de novembro de 2013, organizado por ADEGA, fixemos un roteiro por Becerreá. Como ocasional cicerones, os do Colectivo Patirmonio dos Ancares tivemos o pracer de guiar a medio cento de persoas pola Cova dos Mouros, o castro de Vilar de Ousón, aldea do mesmo nome, pola ponte de Cruzul e algún outro lugar. A xente, a maioría de fóra, quedou encantada e co desexo de repetir.
A COMARCA DOS ANCARES NO ANURARIO FOL DE VELENO
No anuario de Antropoloxía e Historia de Galiza 2013, Fol de Veleno, publicado pola Sociedade Antropolóxica Galega, escribimos un artigo sobre as Tradicións e lendas sobre a morte na comarca dos Ancares. Ademais pódese desfrutar doutros quince traballos achegados por especialistas e investigadores.
